(Florina/ Yunanistan, 13
Ocak 1921 -İstanbul, 10 Ocak 2.001) Şair, yazar.
Tam
adı Ahmet Necati Cumalı. Urla Şehit Cemal Ilkoku-lu'nu (1931-32), İzmir Erkek
Muallim Mektebi orta kısmını (1935), İzmir Atatürk Lisesi'ni (1938) bitirdi,
İstanbul Hukuk Fakültesi'ni terk ettikten sonra Ankara Hukuk Fakültesi'nden
mezun oldu (1939). Askerliğini Çanakkale ve Ezine'de yedek subay olarak
tamamladı (1944). Ankara'da MEB Yayın Müdürlüğü'nde, yine aynı bakanlığa bağlı
Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğü'nde çalıştı (1945-49). İzmir ve Urla'da serbest
avukatlık (1950-57), Paris basın ataşeliğinde memurluk (1957-58), İstanbul
Radyosu'nda redaktörlük (1959-63) yaptı. Yakalandığı karaciğer kanseri sonucu
öldü; Zincirlikuyu Mezarlığı'nda toprağa verildi.
Şiir
ve yazılarını 1939'dan başlayarak Ocak, Varlık, Ser-vetifünun-Uyanış, Küllük,
Yeni İnsanlık, Ülkü, Ankara, Yücel, Seçilmiş Hikâyeler, Yenilik, Yeditepe
dergileri ile Ulus ve Dünya gazetelerinde yayımladı. 1980 sonrası, haftalık
zooo'e Doğru dergisinin yazı kurulunda ve sürekli yazarları arasında yer aldı.
Şiir, öykü, roman, deneme ve oyun alanlarında verdiği yapıtlarla son dönemlerin
en üretken yazarlarından biri oldu. Yapıtları birçok dile çevrildi. Oyunları
yurtdışında birçok kez oynandı.
Şiirlerinin çoğunda yaşanmış sevgileri, aşka, kadına dair özleyişleri
anlatmıştır. Son şiirlerine kadar devam eden bu aşk temasıyla yetinmeyip halkın,
köylünün ve memleketin dertlerini sergileyen, haksızlıklara, yolsuzluklara
öfkelenen, dostluk, aile, gençlik özleyişlerini, çağdaş insanın yalnızlığını,
manevi değerlerin yıpranış ve çöküşlerinden doğacak olumsuz, merhametsiz dünyayı
dile getiren şiirler de yazmıştır. 1940 anlayışına bağlı, açık, duru, sağlam
Türkçesiyle, çoğu kısa mısralardan kurulmuş iyimser bir üslubu özenle
sürdürmüştür. Şiirlerinin çoğunda tatlı bir yaşama sevinci vardır. Yaşar
Kemal'in deyişiyle "yaşlanmaz şair çocuk" olarak doğayı, insanları, her şeyi
sever. Şiirlerinde sevmek, sevilmek, sevinmek, sevişmek, sevinç, sevgi, sevimli
gibi dünyaya ve insanlara bağlılık ve mutluluk duygusu ifade eden kelimelere sık
sık rastlanır. Üslubu durudur, edebi sanatları kullanma kaygısı
taşımaz.
Oyunlarının düşünsel temelini "ulus olma bilinci"yle Atatürkçü, çağdaş
ve laik bir toplum anlayışı oluşturur. Bu anlayışla ve hümanİst bir yaklaşımla
Anadolu insanının sorunlarını ve toplumun aksayan yönlerini sergiler. Türk
tiyatro edebiyatına ve sahne hayatına yerli, canlı ve değişik konu ve kişileri
getiren Cumalı karmaşık ilişkileriyle ve yapısıyla beliren "insan"ın,
karanlıkta kalan taraflarına ışık tutar. Toplumun ve toplum içinde sıradan
insanın aksayan taraflarına yönelttiği eleştiri oklarıyla, ideali sezdirmeyi
hedefler, insan ve doğa sevgisini, aşk ve yurt sevgisi ile birleştirir. Hem
insan, hem de toplum adına özeleştiri sayılabilecek gerçekleri gün ışığına
çıkarır.
Şiirinde yer almayan kimi gözlem ve saptamalarını öykü, roman ve
oyunları aracılığıyla işler. Bunlarda, çevresindeki gerçekleri yansıtma çabası
da sezilir. Dönemin edebiyat anlayışına uygun olarak kaleme alınan ilk
öykülerini Sait Faik tarzında benöyküsel bir söylemle yazdı. Gençlik döneminin
aşklarını konu alan bu öykülerde olaylara "şiirli bir perdenin arkasından
baktığı" söylenebilir.
1959'tan sonra kaleme aldığı öykü ve romanlarında,
Urla ve çevresine ait gözlemleriyle avukat olarak baktığı dosyalardan,
karşılaştığı olaylardan öğrendiklerini birlikte kullanır. Doğa ortasında
sürdürülen "canlı ve sert hayat"a aitçeşitli görünüşler, geleneksel yaşayış
biçimiyle yasalar arasındaki çatışmalar yalın bir anlatımla
öyküleştirilir. Top-lum-doğa çatışması yanında yerli menkıbelerden de
yararlanan Cumalı kasaba hayatına ait çeşitli görünüşleri de yansıtmayı ihmal
etmez.
Öykü
ve romanlarında erotizmi de bayağılaşmadan kullanan Cumalı cinselliğin
hayattaki yeri ve önemini hareket noktası olarak almaya çabalar. Onda Freudcu
öğreti ile gözlemleri birbirini destekler durumdadır. Cinsel içgüdülerle ve
sosyal değerlerin çatışması çevresinde insan türünün bu tarafı
sergilenir.
Cumalı'nın bazı oyun, roman ve öyküleri sinemaya uyarlandı: Boş Beşik
(yön. B. Gelenbevi, 1952; yön. O. Elmas, 1969), Tütün Zamanı (yön. O. M.
Arıburnu, 1959), "Susuz Yaz" (aynı adlı öyküsünden, yön. M. Erksan, 1963; yön.
Y. Duru, 1973), "Dila Hanım" ("Makedonya 1900" adlı öyküsünden, yön. O. Aksoy,
1976); Derya Gülü (yön. S. Duru, 1979), Mine (yön. A. Yılmaz, 1982), "Tutku"
("Öç" adlı öyküsünden, yön. F. Tuna, 1984), "Adı Vasfiye" ("Vasfiye"adlı
öyküsünden, yön. A. Yılmaz, 1985), "Dul Bir Kadın" ("Bir Sabah Gülerek Uyan"
adlı öyküsünden, yön. A. Yılmaz, 1985), Uzun Bir Gece (yön. S. Duru,
1988).
Ödül: Yağmurlu Deniz ile 196 8'de TDK Şiir
Ödülü; Tufandan Önce ile 1984 Yeditepe Şiir Armağanı; Değişik Gözile 1957'de ve
Makedonya 1900 ile 1977'de Sait Faik Hikâye Armağanı; İş Karar Vermekte ile
1957 Basın Yayın Genel Müdürlüğü Kısa Radyo Oyunu Yarışması ikincilik ödülü;
Yaralı Geyik ile 1978 Muhsin Ertuğrul Oyun Ödülü; Dün Neredeydiniz ile 1981
Kültür Bakanlığı Tiyatro Ödülü; Viran Dağlar ile 1995 Yunus Nadi Roman Ödülü ve
1995 Orhan Kemal Roman Ödülü.
Yapıtları: Şiir: Kızı/çullu Yolu, İst.: ABC,
1943; Harbe Gidenin Şarkıları, İst.: Marmara Kitabeyi, 1945; Mayıs Ayı Notları,
İst.: Milli Mecmua B., 1947; Güzel Aydınlık, İst.: Varlık, 1951; Denizin ilk
Yükselişi, (ilk üç kitabının eklerle yeniden basımı) İst.: Yenilik, 1954;
imbatla Gelen, İst.: Yeditepe, 1955; Güneş Çizgisi, İst.: Varlık, 1957;
Yağmurlu Deniz, (son iki kitabın eklerle yeniden basımı) İst.: Varlık, 1968;
Başaklar Gebe, Ank.: Bilgi, 1970; Ceylan Ağtdt, İst.: Sander, 1974; Af Güneş,
İst.: Karacan, 1980; Bozkırda Bir Atlı, İst.: Yazko, 1981; Yarasın Beyler,
1982; Bütün Şiirleri I (Tufandan Önce, Bozkırda Bir Atlı, Aç Güneş, Huri ile
Süleyman), 1983; Aşklar ve Yalnızlıklar/Toplu Şiirler l, İst.: Can, 1985;
Kısmeti Kapalı Gençlik/Toplu Şiirler II, İst.: Can, 1986.
Öykü: Yalnız Kadın, İst.: Varlık, 1955; Değişik
Gözle, İst.: Varlık, 1956; Susuz Yaz, İst.: Ataç, 1962; Ay Büyürken Uyuyamam,
İst.: imbat, 1969; Makedonya 1900, İst.: Altın Kitaplar, 1976 (sonradan Dilâ
Hanım adıyla, 1978); Kente [nen Kaplanlar, İst.: Sander, 1976; Revizyonİst,
İst.: Tekin, 1979; Yakub'un Koyunları, İst.: Tekin, 1979; Aylı Bıçak, İst.:
Tekin, 1981 (yb Uzun Bir Gece, İst.: Can, 1991).
Oyun: Boş Beşik, İzmir: Halkevi, 1949; Mine,
İst.: Varlık, 1959; Nalınlar, İst.: Kent, 1962; Derya Gülü, İst.: Kent, 1963;
Oyunlar I (Boş Beşik, Ezik Otlar, Vur Emri), İst.: imbat, 1969; Oyunlar II
(Susuz Yaz, Tehlikeli Güvercin, Yem Çıkan Şarkılar ya da Juliette), İst.: imbat,
1969; Oyunlar III (Nalınlar, Masalar, Kaynana Ciğeri), İst.: imbat, 1969;
Oyunlar IV (Derya Gülü, Aşk Duvarı, Zorla ispanyol), İst.: imbat, 1969; Oyunlar
V (Gömü, Bakanı Bekliyoruz, Krİstof Kolomb'un Yumurtası), İst.: imbat, 1973;
Oyunlar VI (Mine, Yürüyen Geceyi Dinle, iş Karar Vermekte), İst.: imbat, 1977;
Yaralı Geyik, 1981; Dün Neredeydiniz, 1983; Bir Sabah Gülerek Uyan, 1985; Vatan
Diye Diye, İst.: inkılap, 1990; Devetabanı, Ank.: Kültür Bakanlığı, 1992;
Bağımsızlık ya da Ölüm, Ank.: Kültür Bakanlığı,
1993.
Roman: Tütün Zamanı, İst.: Remzi,
1959 (yb Zeliş, İst.: Cem, 1971); Yağmurlar ve Topraklar, İst.: Cem,
1973; Acı Tütün, İst.: Cem, 1974; Aşk da Gezer, İst.: Sander, 1975; Uç Minik
Serçem, Ank.: Bilgi, 1990; Viran Dağlar, İst.: Çağdaş, 1994. Deneme: Niçin Aşk,
İst.: imbat, 1971; Senin için Ey Demokrasi, İst.: Çağdaş, 1976; Etiler
Mektupları, İst.: Tekin, 1982; Niçin Af, 1989; Şiddet Ruhu, Ank.: Bilgi, 1990;
Ulus Olmak, İst.: Çağ, 1995. Senaryo: Bağımsızlık ya da Ölüm, 1990. Günce: Yeşil
Bir At Sırtında, İst.: Can, 1990. Uyarlama: Çalıkuşu, (oyun) İst.: inkılâp ve
Aka, 1963. inceleme: Muzaffer Tayyip Uslu: Şiirleri, Yazıları ve Kendisi için
Yazılanlar, 1956; Guillaume Apollinaıre: Yaşamı, Sanatı ve Şiirleri,
1986.
Çeviri: Yedi Efsane (G. Keller; D. Güney ile),
1946; Meşe Ağaçlı Köşk (T. Storm; D. Güney ile), 1946; Memleket Özlemi (L.
Hughes), 1961; Altın Araba (M. Prosper), 1963; Şiirler (G. Apollinaire), İst.,
1965.
Kaynaklar:
S. Taş, Necati Cumalı ve Oyunları; Nebioğlu, 181; Ne-catigil, isimler, 107-108;
Alangu, Hikâye ve Roman, III, 829; A. Kabaklı, IV, 129; Kaplan, Cumhuriyet, 207;
N. Ç. Berksoy, "Cumalı, Necati", TDEA, II, 88; Ş. Aktaş, "Necati Cumalı", Türk
Dili Dergisi (Ekim 1989), s. 197; Kurdakul, Sözlük (1999), 193-195; Özgüç, I,
219-220; II, 221-223.
H@vuz İçin
Kaynak: Yapı Kredi
Yayınları
Tanzimat'tan Bugüne Edebitatçılar
Ansiklopedisi - 2003
İki Cilt, 944 sayfa - 17x24,5 cm- ISBN: 9750803280