Bakın, nasıl bir insan.../ Sehet welch ein Mensch...
Ismail
Çoban, der Maler und Zeichner, entzieht sich
als Grenzgänger zwischen zwei Kulturen allen stilistischen
Zuordnungen und
Markttendenzen. Das macht ihn unverwechselbar, und es erschwert
zugleich den
Zugang zu seinem immensen künstlerischen Werk, das
beeindruckend kompromisslos
ist und nur der eigenen Überzeugung folgt. Seine Freunde und
Sammler schätzen
diese in angepassten Zeiten selten gewordenen Tugenden. Und es
irritiert einen
Markt, der seine eigenen Trends schafft.
Çoban, der seit 1969 in
Deutschland lebt und sich als
Künstler trotz Trendverweigerung längst durchgesetzt
hat, ist ein Individualist
und Moralist, der sich stets bewusst ist, dass mit jedem neuen Bild
auch seine
Glaubwürdigkeit auf dem Prüfstand steht.
Nur wer sein
Handwerk so souverän beherrscht wie Ismail
Çoban kann so autonom und unangefochten seine
eigenen künstlerischen Wege
gehen. Den Weg als expressiver und doch kontrollierter Maler, dessen
Farbempfinden das Licht türkischer Landschaften ahnen
lässt. Den Weg als
technisch und stilistisch eigenwilliger Radierer und Holzschneider, der
vor
allem in der Druckgrafik seine besondere Beziehung zur Literatur
auslebt, ohne
je illustrativ zu werden. Und den Weg als Zeichner, den diese
Ausstellung in
einem bescheidenen Ausschnitt dokumentiert.
Eine
Annäherung an den Zeichner Ismail Çoban
führt zu einer
Begegnung mit einer komplexen Persönlichkeit, die als
Künstler, als Mystiker,
als zeichnender Philosoph und als politischer Mensch vielschichtig und
doch
gradlinig, von hohem Ethos und zugleich spannend ist
Es gibt keine stringente Chronologie im
zeichnerischen Werk
Ismail Çobans. Es gibt Anlässe für
Betroffenheiten, die im Jetzt wie im Gestern
oder Vorgestern liegen und die künstlerischen Schübe
hervorbringen.
Literarische Erfahrungen gehören
dazu: Die Lyrik Pablo
Nerudas etwa, dem er die wunderbare Mappe "Friede für die
Abenddämmerungen" (Radierungen) widmete. Oder auch Werk und
Biographie
Else Lasker‑Schülers, jener bedeutenden
deutsch‑jüdischen Dichterin, deren
Stimme in dunklen Tagen hierzulande nicht gehört wurde.
Besonders aber Franz
Kafkas beängstigende Wirklichkeitserfahrungen, seine Visionen
von einer Welt,
in der totale Lebens- und Existenzangst herrscht. Seine
bedrückenden Metaphern
für eine unmenschliche, lebensfeindliche Gesellschaft. In
einer Lebenskrise
Ismail Çobans entstehen Zeichnungen, in denen sich
Erinnerungen an kafkaeske
Situationen auf seinem an konkreten Bedrohungen reichen Wege spiegeln.
Erfahrungen des Ausgeliefertseins in den Amtsstuben der
Bürokratie. Die
alltägliche Gegenwart von persönlicher
Gefährdung, weil er sich für Menschen
einsetzte, die bei ihm Zuflucht suchten. In ihren extremsten
Erscheinungen sind
diese Erlebnisse glücklicherweise Vergangenheit.
Immer wieder greift Ismail
Çoban auf Nazim Hikmet zurück,
jenen bedeutendsten türkischen Dichter der Neuzeit. Hikmets Epos
überdenlegendären Scheich
Bedreddin, geschrieben während
13jähriger politischer Haft (1936) im Gefängnis von
Bursa, stimulierte einen
Zyklus großformatiger Bleistiftzeichnungen, die zum
Eindrucksvollsten gehören,
das die Zeichenkunst dieses Jahrhunderts hervorgebracht hat. Und bei
Hikmet
fand er die erschütternden "Briefe an Taranta Babu",
die
in29 großen
farbigen Zeichnungen
des Jahres 1995 Antworten fanden, die ihnen zu Lebzeiten des
Schreibenden
versagt blieben.
Es sind die Briefe, die der
vorübergehend in Rom lebende
schwarzhäutige Student Benerci aus Eritrea
(Äthiopien) Anfang der dreißiger
Jahre an seine Frau in der Heimat schrieb. Aus Angst vor den
italienischen
Faschisten traute sich Benerci eines Tages nicht mehr aus dem Hause.
Doch er
wurde aufgespürt und ermordet. Seine Leiche wurde nie
gefunden. Im Bettpfosten
seines Zimmers versteckt, fand der Nachmieter, ein italienischer
Schriftsteller, zufällig die nicht abgeschickten Briefe. Da
die Italiener
inzwischen Addis Abeba besetzt hatten, fürchtete der Autor
für den Fall einer
Veröffentlichung der Briefe um sein Leben. Er
vertraute sie also Nazim Hikmet
an, der die Briefe literarisch formte und dieser tragischen, eminent
politischen Liebesgeschichte einen Platz in der Weltliteratur sicherte.
Im siebenten Brief an Taranta
Babu klagte Benerci mit der Stimme Hikmets (1935):
“Eine solch erstaunliche Welt
ist es hier, dass sie mit
der Fülle stirbt, mit
der Not lebt. In
den Vorstädten gehen kranke Menschen
Wie hungrige Wölfe umher, die
Kornspeicher sind verschlossen, die
Kornspeicher sind voller Weizen. Die
Maschinen können Den
Weg von der Erde bis zur Sonne
Aus seidenem Stoff weben. Die
Menschen sind barfuß,
die Menschen sind nackt... Eine
solch erstaunliche Welt
Ist es hier, dass, während
die Fische Kaffee trinken, die
Kinder keine Milch finden. Die
Menschen füttern sie mit Worten, die
Schweine mit Kartoffeln...“
Ein Textbeispiel von beklemmender
Bildhaftigkeit, eine
literarische und politische Botschaft, wie Ismail Çoban sie
oft als
Herausforderung empfunden und angenommen hat.
Täglich
von neuem empfindet Çoban die Kargheit der deutschen
Sprache, die seinen Alltag begleitet. Vor allem dann, wenn er
zurücktaucht in
seine Muttersprache mit ihrer Blumigkeit und jenem Pathos, das
deutscher
Sprachgebrauch längst unter die Kontrolle eines
minimalisierenden Verstandes
gestellt hat.
Er selbst unterstellt sich nicht der
Selbstkontrolle
verkopfender Abstraktion oder intellektueller Metaphorik. Er reagiert
vor der
Zeichenfläche mit einer eigentümlichen Mischung aus
Spontanität und Disziplin,
aus bisweilen leidenschaftlicher Motorik und erzählerischer
Strenge. Jede Stunde ist voller Bilder. Nur wenige haben die Chance,
festgehalten zu werden, aufbewahrt, befragt.
In den Abenden, in denen die Melancholie
kommt, schwimmen
die Gesichter des Tages, kehren die Momente des Glücks und der
Enttäuschung
zurück. Der Zeichenstift macht sich selbständig, wird
ein Werkzeug des
Unbewussten, mischt Bildfragmente mit Erinnerungen und Gedanken. Es
sind die
Stunden des inneren Rückzugs, der Entgrenzung des Denkens und
Fühlens. Stunden,
aus denen der Künstler Kraft schöpft für den
kommenden Tag. "Meditation"
benennt Ismail Çoban etwa die Notierungen solcher Abende,
aus denen auch die
Inspiration für die Arbeit des neuen Morgens wächst.
Vielleicht auch schon die
Spur eines nächsten Bildes. Denn die Tage sind die Zeiten
zyklischen Arbeitens,
der Deklination seiner großen Themen: Liebe, Toleranz,
Menschlichkeit, Freiheit
und Tod, Trauer, Gewalt, Entfremdung, Doppelmoral – und die
Mythen seines
Lebens.
Der Weg vom Gedanken zum Bild ist kurz.
Die endgültige
Bildidee entsteht nicht selten erst im Arbeitsprozess. Das
heißt: das Bild ist
keinesfalls fertig im Kopf des Künstlers, wenn er zum
Zeichenstift greift. Es
gibt kein Konzept, allenfalls eine Ahnung. Der Zeichenvorgang ist mehr
intuitiv
als vorausschauend. Das Bild scheint sich selbst zu zeichnen. Seine
unmittelbare Herkunft bleibt rätselhaft, seine Geschichte
jedoch
nachvollziehbar anhand der Biographie des Künstlers. Es bleibt
verwurzelt in
den Erfahrungen des liebenden, leidenden, hoffenden Humanisten Ismail
Çoban.
Auch wenn die Bilder Ismail
Çobans formal abgeschlossen
scheinen, so bleiben sie doch offen für jene Bilder, die der
Betrachter aus
seinem Lebensfundus in die Begegnung mit einbringt.
Und so ist jedes
Bild mit jedem Betrachter ein anderes, und
es ist zugleich die Summe aller Bilder, die es in den Köpfen
jener Menschen
auslöst, die sich mit ihm konfrontieren. Die Existenzform des
Bildes ist der
Dialog. Und das nicht erst, nachdem der Künstler Zeichenstift
und Pinsel aus
der Hand gelegt hat. denn jedes Bild ist zunächst das Ergebnis
seines eigenen
inneren Dialoges auf der "Suchenach dem
Selbst", wie
es ein Zyklus benennt. Dieses "Selbst" spiegelt sich auch in den
Themen seiner Zyklen (z.B. "Kapitel der Freiheit") und in seinem
politischen Engagement für seine türkische Heimat und
ihre Menschen.
Ismail
Çoban begegnete in Deutschland einem türkischen
Mädchen, das in einem Polizeigefängnis misshandelt
und vergewaltigt worden war.
Das Nicht-Wunsch-Kind, das daraus entstand, trug nun als lebende
Anklage den
Namen des Generals, der die Verantwortung für die
unmenschlichen Zustände in
jenem türkischen Gefängnis getragen hatte.
Das Schicksal der jungen Frau
stieß eine Serie von
Zeichnungen an, für die Çoban die Metapher des
zerbrochenen Spiegels wählte.
Jenes Spiegels, dessen Scherben nur Unkenntlichkeiten reflektieren,
Bildfetzen,
aus denen die Zerstörung aller Lebenszusammenhänge,
die Vernichtung von
Vergangenheit und Zukunft sprechen. "Ich denke dabei auch an
die Frauen
in den Kriegen", sagt Ismail Çoban. "An die Frauen, die
selbst die
Erinnerung an ihr Gesicht verloren, weil ihnen alles genommen wurde,
was sie
liebten und was ihnen Identität gab."
Und während der Zeichenstift
Bilder schreibt, quellen aus
dem Fax-Gerät Zeitungsausschnitte und Briefe:
Rückmeldungen zu einem politischen
Engagement des Künstlers, der sich zu einem Sprecher der
demokratischen
Protest-Bewegung in der Türkei macht, die gegen ein
kurzsichtiges "Euro‑Gold"‑
Projekt streitet. Der Lebensraum und die Gesundheit vieler Menschen,
mehr als
400.000 Olivenbäume sowie Bodendenkmäler des
klassischen Altertums stehen
dabei auf dem Spiel.
Ein Künstler lebt unter den
Bedingungen, die von der Politik
geschaffen werden. Das ist die Regel. Doch Ismail Çoban ist
davon überzeugt,
dass es zum Auftrag des Künstlers gehört, diese
Bedingungen mitzugestalten, so
er seine Freiheit bewahren will. In seiner kämpferischen
politischen Haltung
einerseits und im Rückzug in die Geborgenheit seiner kleinen
Familie sowie in
die Stille seines Ateliers andererseits äußert sich
eine durchaus fruchtbare
Ambivalenz. Und eine notwendige dazu.
Die Ambivalenz menschlichen Lebens sind
auch die
Ambivalenzen der Kunst, ob man nun die kunstideologisch determinierte
Formel
von der Identität von Kunst und Leben akzeptiert oder nicht.
Zweifellos ist
Kunstproduzieren eine Lebensform und das Kunstprodukt – so es
nicht
eindimensional ist - ein Ergebnis ambivalenter Welterfahrung und
philosophischer Weltbetrachtung. Ismail Çoban trägt
die Philosophien des Abend-
und des Morgenlandes in sich, ohne seine Herkunft zu verwischen. Er
bleibt ein
Künstler aus der Türkei, der in die Fremde ging, die
ein Teil von ihm geworden
ist. Doch die menschlichen Werte, die er vertritt, gehören zu
den Grundfesten
beider Kulturen, - auch wenn er mit der Fähigkeit und
Bereitschaft zur Toleranz
immer wieder Probleme hat, - in beiden Welten.
Die Grenzüberschreitung, die er
geographisch und kulturell
1968 vollzog, blieb nicht die dominante Grenzerfahrung seines Lebens.
Dies sind
mehr noch die Grenzen, die das Fühlen, Denken und Handeln von
Menschen
bestimmen. Grenzen, die sich in den Köpfen verfestigen als
Ergebnis von
Erziehung, Weltanschauung und Politik Kunst aber ist immer wieder
Grenzüberschreitung,
das Wagnis des Unerprobten, Unbestätigten.
In den
großformatigen, manchmal monumentalen Zeichnungen von
Ismail Çoban ist Grenzziehung in den letzten Jahren ein
formales Prinzip auf
der Grundlage philosophischer Betrachtungen und
gesellschaftlicher Einsichten
Diese Arbeiten unterscheiden sich von
anderen durch
kompositorische Elemente in Form von "Fenstern" und Gliederungen der
Bildfläche. Klebebänder, die im letzten Teil des
Arbeitsprozesses wieder
entfernt werden, hinterlassen helle Balkenstrukturen, die mehr als
"Zeichen" sind und mehr als einen kompositorischen Auftrag
erfüllen.
"Es sind Fenster, durch die wir uns die
Welt
aneignen", sagt Ismail Çoban, "und es sind die Grenzen, die
mitten
durch uns hindurch gehen. Die Grenzen, die wir in uns selbst
überwinden müssen,
bevor wir die Grenzen zum Anderen
überschreiten können."
Auch wenn Kunst den Anderen als
Dialogpartner braucht, ist
Kunstmachen doch ein einsamer Prozess. Ismail Çoban hat
Erfahrung mit
Einsamkeit. Er hat sich oft allein gelassen gefühlt, wenn er
in schweren Tagen
vergeblich auf Freundschaft setzte. Drei riesige Triptychen, die unter
dem
Thema "Jeder trägt sein Kreuz allein"
stehen könnten, wurzeln
darum vor allem in eigener leidvoller Lebenserfahrung.
Dagegen setzt Ismail Çoban das
Thema LIEBE als die
wichtigste Triebkraft seines privaten wie künstlerischen
Lebens. Auch in seinen
Menschenbildern gibt es immer wieder pralle Erotik und
behutsame Zärtlichkeit,
Romantik und Poesie, aber auch animalische Kraft. Die Menschenwesen,
die er
auf``s Papier oder auf die Leinwand bringt, lassen Distanz nicht zu.
Sie
kämpfen und sie lieben sich. Sie verschmelzen Haut an Haut und
sind
verschlungen in unendlichen Umarmungen. Doch am signifikantesten die
Hände. Es
sind ganze Ballette von Händen, die in den Figurationen
gestikulieren,
berühren, streicheln. Hände, die sich dem Betrachter
entgegenstrecken. Seine
Hände.
Dabei hat er noch immer Schwierigkeiten mit der gestörten
Körperlichkeit derMenschen, die ihn hierzulande umgeben.
Nähe zu ertragen,
vielleicht sogar zu genießen, steht offenbar nicht auf den
Stundenplänen
deutscher Lebensschulen.
Ismail Çoban hat sich in seiner
gar nicht mehr so neuen Welt
im Bergischen Land mit seiner Frau und seinen drei Söhnen ein
Lebensklima
geschaffen, das auch seine Bilder durchweht. Und so ist sein
tausendfach
gezeichnetes Bekenntnis zu Nähe, Wärme, Freundschaft
und Liebe ein Spiegel
seiner heutigen inneren Lebenswirklichkeit, aus der er die Kraft
bezieht für
das große Abenteuer KUNST.
İsmail
Çoban’dan İnsan Manzaraları
Bakın,
nasıl bir insan...
İki kültür
arasında sürekli olarak mekik dokuyan, sınır tanımaz ressam ve
çizimci İsmail Çoban,
ne anlatım ne de piyasa
eğilimleri bakımından bilinen kalıplara
sığmamaktadır. İşte onun, bu ‘şahsına
münhasır’, yani eşsiz özelliğini ve
inançlarından asla ödün vermeyen
etkileyici
uzlaşmaz kişiliğini yansıtan sayısız
sanat
eserlerinin inceliğini anlamak kimi kez güç
olmaktadır. Dostları ve
yapıtlarını toplayan hayranları, tekdüzeleşen
çağımızda onun
bu eşine az rastlanan erdemlerini görmektedirler. Onun
yapıtları, eğilimlerini
kendi yaratan sanat piyasasında şaşkınlığa yol açmaktadır.
1969 yılından beri
Almanya’da yaşayan Çoban, hiçbir
eğilime kapılmamasına rağmen, kendini sanatçı olarak kabul
ettirdiği gibi,
bireyselliğini ve sanat ahlâkı prensiplerini de korumakta ve
yaptığı her yeni
resimde sanatsal güvenirliğinin sınandığının bilincindedir.
Sanatına ancak İsmail
Çoban’ın
üstünlüğüyle hakim
olan bir kişi bu denli özerk ve tartışılmaz derecede kendi
çizdiği sanat
yolunda ilerleyebilir. İsmail Çoban, izlediği yolda, kendini
dizginlemeyi
başarmakla kalmayıp, benliğine sinmiş renk duygularıyla
Türkiye’nin doğasını
ışıklandırmayı başaran ve herkesin hissedebileceği biçimde
dışa yansıtabilen
bir ressamdır. O
yine kendi yolunda, kendine özgü teknik ve
biçimlendirme sanatıyla tahta
baskı ve gravür işlerinin yanı sıra, öncelikle baskı
grafik çalışmalarına
yansıttığı edebiyata olan özel sevgisini, metinleri aşırı
süslemeye kaçmadan
sanatında yaşamaktadır. Açtığınız bu sayfa, aynı zamanda
resim sanatında da
kendi yolundan şaşmayan sanatçının yapıtlarından
çok küçük bir
bölümü
sergilemektedir.
Eserlerini biraz daha yakından incelediğinizde,
ressam İsmail Çoban’ın salt sanatçı ve
gizemsel kişiliği ile felsefeyi resme
işleyen ustalığını değil, politikayla da yakından ilgilenen çok yönlü
bileşik kişiliğini
görür, aynı zamanda doğru
bildiği yoldan asla şaşmadığına ve inandığı yüksek
ahlâki değerlerine tanık olursunuz ve merakınız
büsbütün artar.
İsmail Çoban’ın
çizdiği resimleri belirli zaman
dilimleri içinde birbirini izleyen kesin bir kronolojik
bütünlük
oluşturmamaktadır. Kendisini etkileyen olaylar karşısında, dün
neyse bugün de en
güncel
olayları ele alıp zaman içinde sanatsal çıkışlar
yapmaktadır.
Edebiyatla ilgili
deneyimleri de bunlara dahil
edebiliriz: Örneğin, Pablo Neruda’nın şiirlerinden
esinlenerek hazırladığı
,,Günbatımı Barışları/ Friede für die
Abenddämmerungen" isimli
gravürlerden oluşan son derece güzel dosya yapıtını
ele alalım. Ya da o kara
günlerde sesini ülkemizde bir türlü
duyuramayan ünlü Alman Musevi şair Else
Lasker-Schüler’in anısına armağan ettiği, onun yaşam
öyküsünü yansıtan
dosyasına bir göz atalım. Öte yandan
özellikle, Franz Kafka’nın insana sıkıntı
verecek ölçüde gerçekleri
değişik perspektiflerden anlatan yaşam hakkındaki
düşünceleri ile içine
büsbütün yaşam ve var olma korkusunun
sindiği dünya
vizyonu ve yine onun insanlık ve yaşam hakkına düşman bir
toplumu yansıtan
bunaltıcı betimlemeleri, Çoban’ın yapıtlarına
aynen yansımaktadır. İsmail
Çoban’ın yaşamındaki bir bunalım
döneminde çizdiği, Kafka'yı anlatan korkutucu
tehdit yüklü somut
görüntülerle dolu çizimler,
Çoban’ın zengin sanat yolunu
ayrıca aydınlatmaktadır. Kendisine sığınan insanlara salt yardım etmek
amacıyla, bürokrasinin sıkıntılı koridorlarında her an kendini
tehlikeye
atarak, çaresizlik içinde bir zamanlar yaşadığı o
zor ve sıkıntılı günler iyi ki
artık çok gerilerde kalmıştır. Başından geçen bu
olayları
elbette artık o korkunç şekliyle yeniden yaşamayacaktır.
İsmail
Çoban’ın dönüp dolaşıp ele
aldığı diğer bir
kişi de ünlü çağdaş Türk şairi
Nazım Hikmet’tir. Nazım Hikmet’in 13 yıl
süren
siyasi mahpusluk günlerinde Bursa’da yazdığı (1936)
Şeyh Bedrettin Destanı’nda
yer alan ve belirli dönemleri canlandıran
büyük boyutlu kara kalem çizimleri,
içinde yaşadığımız yüzyılın yarattığı en etkileyici
çizim sanatı
yapıtlarındandır. Yine Nazım Hikmet’in yazdığı, fakat yaşamı
süresince bir
türlü yanıtını alamadığı son derece sarsıcı
“Taranta Babu’ya Mektuplar”ının
yanıtlarını, İsmail Çoban’ın 1995’te
çizdiği 29 büyük boyutlu ve renkli
çizimlerinde buluyoruz. Söz konusu mektuplar
öğrenim için geçici olarak
Roma’ya
gelen Eritrealı (Habeşistan) bir zenci öğrencinin,
1930’lu yıllarda yurdundaki
karısına yazdığı bir demet mektuptur. Roma’da İtalyan
faşistlerinin hışmına
uğrayan Benerci, korkusundan, kaldığı evden artık sokağa bile
çıkamaz hale
gelmiştir. Buna rağmen faşistler onu yakalayıp
öldürürler. Cesedi ise hiçbir
zaman bulunamaz. Daha sonra onun odasını kiralayan bir İtalyan yazar,
Benerci’nin karısına gönderemediği bu mektupları,
bir rastlantı sonucu
karyola ayağına
gizlenmiş şekilde bulur. Fakat o sırada İtalyanlar Addis
Abeba’yı işgal ettiği için mektupları yayımladığı
takdirde öldürüleceğinden korkan
İtalyan yazar, bunları Nazım Hikmet’e emanet eder. Nazım
Hikmet de mektuplara
yazınsal bir biçim vererek bu trajedik olduğu kadar, politik
açıdan da son
derece önemli aşk
öyküsünü edebiyat
dünyasına
kazandırır ve ona hak ettiği yeri verir. Taranta
Babu’ya yazdığı yedinci
mektupta Benerci artık Nazım’ın
sesiyle yakınmaktadır (1935)
Taranta-Babu’ya Yedinci
mektup … Fakat
ne
hikmettir ki TARANTA-BABU, büsbütün
tersine
burda bu. Bir
öyle şaşılası dünya ki burası bollukla
ölüyor, kıtlıkla
yaşıyor. Varoşlarda
hasta,
aç kurtlar gibi insanlar dolaşıyor, anbarlar
kilitli anbarlar
buğdayla
dolu. Tezgâhlar, ipekli
kumaşla
dokuyabilir topraktan güneşe kadar
giden yolu. İnsanlar
yalnayak insanlar çıplak
... Bir
öyle şaşılası dünya ki burası, balıklar
kahve
içerken, çocuklar
süt
bulamıyor. İnsanları
sözle
besliyorlar, domuzları
patatesle ...
Nazım’ın bu
şiirindeki hüzün dolu canlılıktan
etkilenen İsmail Çoban, her zamanki gibi bunu yazınsal ve
siyasi bir mesaj
olarak kabullenir ve kendi sanatına işler.
Çoban, günlük
yaşamında her gün yüz yüze yaşadığı
kupkuru Almanca’nın çoraklığından
bunaldıkça, ana dilinin o çiçeklerle
bezenmiş, büyülü destanlarına sığınıp aklın
hayal gücüne gem vuran ve amacı
çoktan büyüsünü yitirmiş
olan Almanca’yı
kullanmaktan
kurtulmaya çalışır.
Çoban
ne oto sansür boyunduruğuna sokulmuş soyutlamalara ne de
entelektüel simgeciliğe boyun
eğer. Çizim alanının
önüne geçtiğinde onu
yönlendiren, kendine
özgü bir spontanelik ve disiplin karışımı ile
birlikte, kimi zaman âdeta büyük
bir tutku ve sıkı bir kendini ifade etme
güdüsüdür.
Onun her saati resim
doludur. Ancak resimlerinden
salt birkaçını sıkı sıkı tutup kaçırmamak, korumak ve
sorgulamak şansına sahipsiniz. Ama
kimi kez akşam olup da yüreğine hüzün
çöktüğünde, o gün
karşılaştığı yüzler
gözünün önünde
dalgalanmaya başlar. İşte o anlarda mutluluğu ve kırılıp
dökülen
hayallerini bir arada görür. Böylesi anlarda
özgürlüğüne kavuşan kalemi, onun bilinç
altındaki anı ve düşüncelerini, bağımsız ve
özgürce kendiliğinden tuvale döken
bir gereç haline dönüşüverir. O
saatler, onun dış dünyayla bağını koparıp içine
çekildiği, duygu ve düşüncelerinin
sınırlarından taştığı anlardır. O saatler
sanatçının yaratıcılığına yarın için yeni
güç kaynakları sağlayan anlardır.
Derin düşüncelere dalıp
kendinden geçtiği o
akşamlar, İsmail Çoban’ın deyişiyle ,,Meditasyon"
akşamlarıdır ve o
anlarda çizdiği eskizler, sanatçının
yaratıcılığına yarın için yeni ilham
kaynakları sağlayan anlardır. Çizdiği o eskizde belki de
yarınki resminin
izleri belirginleşmeye başlamıştır. Çünkü
dönem dönem yaptığı çalışmalarının ardışık zaman dilimlerini oluşturan o
günler, en önem verdiği
konuların: sevgi, hoşgörü, insanlık,
özgürlük ve ölüm, yas,
şiddet,
yabancılaşma, çifte ahlâk standartları ve yaşadığı
efsanelerin birer
açılımıdır.
Bir
düşüncenin resme yansıması aslında kısa
sürer.
Kimi kez resim fikri çalışmaya başladıktan sonra bile ortaya
çıkabilir. Yani,
ressam, kalemini eline aldığında kafasında hemen hazır bir resim var
demek
değildir. Belki bir taslak bile yoktur. Olsa olsa bir ön
sezisi
vardır. Çizim
aşamasına geldiğinde ilerisini daha çok bu ön sezi
belirler. Artık resim
neredeyse kendiliğinden oluşmaktadır. Az önce doğan ilham
kaynağı
anlaşılması
güç bir gizeme bürünür
ve resmin anlattığı
öykü, sanatçının öz
geçmişinden
kaynaklanan mantıklı bir çizgiyle birleşmeye başlar. Bu
çizgiler, hümanist
sanatçı İsmail Çoban’ın yaşamına
kök salmış
sevgi, dert ve umutların öyküsünü
dile getirmekte kullandığı bir sanat aracıdır.
İsmail Çoban’ın resimleri
kendi içlerinde biçimsel
birer bütünlük sergileseler de karşısındaki
resimlere dikkatle bakan biri,
kendi yaşamından kaynaklanan kafasında canlandırdığı resimleri de
onların
arasına koyacağı bir açıklık bulur.
Ve böylece bakılan her resim,
gerçekte her izleyici
için ayrı bir tablo olmasına rağmen, aynı izleyici kafasında
canlandırdığı
kendi resimleriyle o bütünü yeniden
oluşturur.
Resmin
varlık biçimi diyalogdur. Ve bu diyalog
ressamın kalemini ya da fırçasını elinden bırakmasıyla
bitmez.
Çünkü her resim
önce, Çoban’ın “kendini
arama” diye
adlandırdığı konusal dönem eserinde
görüldüğü gibi,
sanatçının kendi iç
dünyasıyla sürdürdüğü bir
diyalogun
sonucudur. Oradaki ,kendi" kavramı, dönemsel yapıt
dizilerindeki
konularının yanı sıra (örneğin
,,Özgürlük Konusu")
ülkesi ve ülkesinin
insanları için inanarak savunduğu
politik çalışmalarına da
yansımaktadır.
İsmail
Çoban, polis karakolunda işkence görüp
ırzına
geçilen bir Türk kızıyla Almanya’da
karşılaşır. Bu ırza geçme sonucu istenmeyen
bir çocuk dünyaya gelmiş, çocuğa sanki
yaşayan bir suç anıtı gibi, Türkiye’de o
cezaevindeki insanlık dışı muamelelerden sorumlu generalin adı
konmuştur. Genç
kadının yazgısından etkilenen İsmail Çoban, simge olarak
kırık bir aynayı
seçtiği resimler serisini çizmeye başlar. O kırık aynanın her ufak
bir parçası, talihsiz kadının yaşamının
bölümlerinden
koparılıp tanınmaz hale getirilmiş her ayrı
bölümü, yok edilen geçmişi ve
geleceği yansıtır. İsmail Çoban: ,,Ben bu bağlamda
savaşlarda kadınların
durumunu düşünüyorum" ve “Burada
yansıttığım kadınların elinden,
benliklerini oluşturan, sevdikleri her şey alınmıştır”
dedikten sonra, “Onlar
artık geçmişlerinde kaybolan yüzlerini bile
anımsayamamaktadırlar” der.
Onun kalemi resimlerle öyküler
yazarken, bir yandan
da faks aygıtından durmaksızın gazete kupürleri ve mektuplar
akıp taşmaktadır:
Aralarında, Türkiye’de dar
görüşlü bazı çevrelerin,
Bergama’da siyanürle altın
çıkarma çalışmalarını engellemek amacıyla
oluşturulan bir girişimin örgütlediği
demokratik bir protesto eyleminde sözcülük
görevini üstlenen sanatçının,
katıldığı bu politik etkinliğin değerlendirilmesine ilişkin yazılar
var. Sanatçı, inanarak
savunduğu bu davada, çok sayıda insanın yaşam alanını
daraltıp sağlığını
bozacağı gibi, 400.000’in
üzerinde zeytin ağacının ve
eski çağlardan kalma birçok tarihi eserin yok
olmasına karşı çıkmaktadır.
Her sanatçı siyasetin belirlediği
koşullar altında
yaşar. Kural budur. Ama İsmail Çoban,
özgürlüğünü korumak
isteyen her
sanatçının aynı zamanda, bu kuralları değiştirme ve onlara
yeni biçimler vermek
gibi birmisyonunun
da olduğuna
inanmaktadır. Bir yandan cesur siyasi tavrı, öte yandan,
içine sığındığı sıcak
aile yuvası ve huzur duyduğu atölyesi her ne kadar karşıt duyguları bir
arada taşısalar da onun sanatsal başarısını artırmaya yardımcı
olmaktadır.
Sanat
ideolojisinin belirlediği sanatçı kimliği ile bunun yaşam
biçimine
yansıması arasında kurulan denklem, o sanatçının öz
yaşamını ne ölçüde
onayladığına bağlı olduğu için, insan yaşamındaki bu
tür karşıt duygular, aynı zamanda sanat
içinde de karşıt duyguları
beraberinde getirirler.
Özgün
sanat eserleri üretmek kuşkusuz, öz yaşam
biçiminden kaynaklanır ve
aynı zamanda onun sanatsal bir ürünü olduğu
gibi -tek boyutlu olamayacağı için-
dünyayı somut algılama ile felsefi dünya
görüşünü içinde taşıyan
çelişkili
duyguların bir sonucudur. İsmail
Çoban hem Doğu hem
Batı dünyasının felsefesini, kaynaklarını birbirine
karıştırmadan benliğinde
taşımaktadır.
O
gurbete çıkmış Türkiyeli bir sanatçı
olarak
kalmaya devam ettiği ve gurbet onun artık ayrılmaz bir
parçası olduğu halde,
savunduğu insani değerler artık her iki dünyanın da
kültürlerini taşıyan temel taşlarını
oluşturmaktadır. Onun dağarcığındaki
hoşgörü
inanç ve anlayışına uymaz ise isyanını hemen dile
getirmektedir.
Onu, yaşamına egemen olacak denli aşırı
ölçüde
etkileyen sınırlar, bundan otuz iki yıl önce aştığı coğrafi ve
kültür sınırları
değildir. Onu daha çok etkileyen sınırlar, insanların duygu,
düşünce, tutum ve
davranışlarını belirleyen sınırlardır. O sınırlar, insanların aldıkları
eğitim,
dünya ve politik görüşleri sonucunda
kafalarında perçinleşen sınırlardır. Oysa
sanat, kimsenin
denemediği ve doğrulayamadığı bilinmezlerin sınırlarının cesaretle zorlanmasını ister.
İsmail Çoban’ın
büyük boyutlardaki, hatta kimi kez anıtsal
büyüklükteki resimleri, biçimsel
prensip sınırlarını zorlayan ve onun felsefi
görüş ve toplum anlayışı esasına dayalı son
yıllardaki çalışmalarıdır. Bu
çalışmalar, “pencereler”
biçiminde iç içe sokup
yüzeyini
sıra sıra karelediği diğer resimlerdeki kompozisyon
unsurlarından
farklıdır. Çalışmanın
son bölümünde çıkarılan
tutkallı bantların resim üzerinde bıraktıkları açık
renk şerit
izleri,,simge"den çok, bir kompozisyon
görevini üstlenmektedir.
İsmail Çoban’a göre:
“Onlar bize dünyayı öğreten
pencerelerdir”; “onlar içimizi delip
geçen sınırlardır. İşte biz,
karşımızdakinin sınırını aşmadan önce, kendi
içimizdeki bu sınırları aşmak
zorundayız.”
Sanat her ne kadar karşısında söyleşeceği
bir dost
ararsa da, sanat yapmak yalnızlığı gerektirir. İsmail Çoban
yalnızlığın ne
olduğunu iyi bilir. O zor günlerinde aradığı dostluğu
bulamadığı için
terkedilmişlik duygusuna kapıldığı çok olmuştur.
Üç parçadan oluşan “Herkes
kendi kaderine
boyun eğer" konulu
çok büyük
boyuttaki resimler serisi, yaşamı boyunca çektiği,
kökleri eskiye uzanan
acıların bir ifadesidir.
Her şeye rağmen İsmail
Çoban’ın hem özel hem de
sanat hayatında hep ön plâna çıkan en
önemli güç kaynağı SEVGİ’dir.
Onun
canlandırdığı insan resimlerinde vahşice bir kaba
gücün hemen yanı başında,
dipdiri erotizm, romantizm, şiirsellik ve
ölçülü bir sevgi arayışı sık sık
göze
çarpar. Kâğıda veya tuvale
döktüğü insanlar arasında en ufak bir boşluk
yoktur,
onlar hep iç içe girmiş,
bütünleşmişlerdir.
Onlar savaşır ve sevişirler. Kucak kucağa sarmaş dolaş, derileri birbirine yapışmış bu
insanlar sonsuzluğa doğru
erir giderler. En göze çarpıcı karakteristik
özellikleri ise onların elleridir.
Bir balerinin ellerini andıran figürlerle
süslenmiş o eller,
değişik jestlerle insana dokunur ve
okşarlar. Resmin önünde durduğunuzda adeta size de
kucak açar...
Oysa çevresinde yaşayan buranın
insanlarının
birbirlerine soğuk ve özürlü fiziksel
yaklaşımlarına bir türlü alışamamıştır
İsmail Çoban.
Alman hayat okullarının ders plânında
ön görülmediği
için olmalı ki o sıcak insan ilişkilerinin tadına varmayı
bir tarafa bırakın;
azıcık bir içtenliğe katlanmak bile zor gelir onlara.
İsmail Çoban’ın kendisi
için artık yabancı bir dünya
sayılmayan Almanya’nın Bergisches Land yöresinde
karısı ve üç çocuğuyla
yarattığı yuvanın sıcak havası onun resimlerinde de esmektedir.
Onun içindir ki binlerce
kez çizdiği inancını dile getiren sıcaklık, dostluk ve sevgi
öğeleri, onun
bugünkü iç dünyasını ve yaşam
gerçeklerini dışa yansıtan bir ayna ve atıldığı
SANAT denen büyük serüvende
gücünü aldığı kaynaktır.