ana sayfa / editorial / içindekiler / iletişim / arşiv / havuz hakkında

 
Menschenbilder von Ismail Çoban
İsmail Çoban’dan İnsan Manzaraları

   

 

Bakın, nasıl bir insan.../ Sehet welch ein Mensch...

Ismail Çoban, der Maler und Zeichner, entzieht sich als Grenzgänger zwischen zwei Kulturen allen stilistischen Zuordnungen und Markttendenzen. Das macht ihn unverwechselbar, und es erschwert zugleich den Zugang zu seinem immensen künstlerischen Werk, das beeindruckend kompromisslos ist und nur der eigenen Überzeugung folgt. Seine Freunde und Sammler schätzen diese in ange­passten Zeiten selten gewordenen Tugenden. Und es irritiert einen Markt, der seine eigenen Trends schafft

Çoban, der seit 1969 in Deutschland lebt und sich als Künstler trotz Trendverweigerung längst durchgesetzt hat, ist ein Individualist und Moralist, der sich stets bewusst ist, dass mit jedem neuen Bild auch seine Glaubwürdigkeit auf dem Prüfstand steht. 

Nur wer sein Handwerk so souverän beherrscht wie Ismail Çoban kann so autonom und unange­fochten seine eigenen künstlerischen Wege gehen. Den Weg als expressiver und doch kontrollierter Maler, dessen Farbempfinden das Licht türkischer Landschaften ahnen lässt. Den Weg als technisch und stilistisch eigenwilliger Radierer und Holzschneider, der vor allem in der Druckgrafik seine besondere Beziehung zur Literatur auslebt, ohne je illustrativ zu werden. Und den Weg als Zeichner, den diese Ausstellung in einem bescheidenen Ausschnitt dokumentiert. 

Eine Annäherung an den Zeichner Ismail Çoban führt zu einer Begegnung mit einer komplexen Persönlichkeit, die als Künstler, als Mystiker, als zeichnender Philosoph und als politischer Mensch vielschichtig und doch gradlinig, von hohem Ethos und zugleich spannend ist

Es gibt keine stringente Chronologie im zeichnerischen Werk Ismail Çobans. Es gibt Anlässe für Betroffenheiten, die im Jetzt wie im Gestern oder Vorgestern liegen und die künstlerischen Schübe hervorbringen.

Literarische Erfahrungen gehören dazu: Die Lyrik Pablo Nerudas etwa, dem er die wunderbare Mappe "Friede für die Abenddämmerungen" (Radierungen) widmete. Oder auch Werk und Biographie Else Lasker‑Schülers, jener bedeutenden deutsch‑jüdischen Dichterin, deren Stimme in dunklen Tagen hierzulande nicht gehört wurde. Besonders aber Franz Kafkas beängstigende Wirklichkeitserfahrungen, seine Visionen von einer Welt, in der totale Lebens- und Existenzangst herrscht. Seine bedrückenden Metaphern für eine unmenschliche, lebensfeindliche Gesellschaft. In einer Lebenskrise Ismail Çobans entstehen Zeichnungen, in denen sich Erinnerungen an kafkaeske Situationen auf seinem an konkreten Bedrohungen reichen Wege spiegeln. Erfahrungen des Ausgeliefertseins in den Amtsstuben der Bürokratie. Die alltägliche Gegenwart von persönlicher Gefährdung, weil er sich für Menschen einsetzte, die bei ihm Zuflucht suchten. In ihren extremsten Erscheinungen sind diese Erlebnisse glücklicherweise Vergangenheit.

Immer wieder greift Ismail Çoban auf Nazim Hikmet zurück, jenen bedeutendsten türkischen Dichter der Neuzeit. Hikmets Epos über den legendären Scheich Bedreddin, geschrieben während 13jähriger politischer Haft (1936) im Gefängnis von Bursa, stimulierte einen Zyklus großformatiger Bleistiftzeichnungen, die zum Eindrucksvollsten gehören, das die Zeichenkunst dieses Jahrhunderts hervorgebracht hat. Und bei Hikmet fand er die erschütternden "Briefe an Taranta Babu", die in 29 großen farbigen Zeichnungen des Jahres 1995 Antworten fanden, die ihnen zu Lebzeiten des Schreibenden versagt blieben.

Es sind die Briefe, die der vorübergehend in Rom lebende schwarzhäutige Student Benerci aus Eritrea (Äthiopien) Anfang der dreißiger Jahre an seine Frau in der Heimat schrieb. Aus Angst vor den italienischen Faschisten traute sich Benerci eines Tages nicht mehr aus dem Hause. Doch er wurde aufgespürt und ermordet. Seine Leiche wurde nie gefunden. Im Bettpfosten seines Zimmers versteckt, fand der Nachmieter, ein italienischer Schriftsteller, zufällig die nicht abgeschickten Briefe. Da die Italiener inzwischen Addis Abeba besetzt hatten, fürchtete der Autor für den Fall einer Ver­öffentlichung der Briefe um sein Leben. Er vertraute sie also Nazim Hikmet an, der die Briefe literarisch formte und dieser tragischen, eminent politischen Liebesgeschichte einen Platz in der Weltliteratur sicherte.

 

Im siebenten Brief an Taranta Babu klagte Benerci mit der Stimme Hikmets (1935):

“Eine solch erstaunliche Welt
                        ist es hier, dass sie
mit der Fülle stirbt,
mit der Not lebt.
In den Vorstädten gehen kranke Menschen
                       Wie hungrige Wölfe umher,
die Kornspeicher sind verschlossen,
die Kornspeicher sind voller Weizen.
Die Maschinen können
Den Weg von der Erde bis zur Sonne
                        Aus seidenem Stoff weben.
Die Menschen sind barfuß,
                        die Menschen sind nackt...
Eine solch erstaunliche Welt
                        Ist es hier, dass,
während die Fische Kaffee trinken,
die Kinder keine Milch finden.
Die Menschen füttern sie mit Worten,
die Schweine mit Kartoffeln...“

Ein Textbeispiel von beklemmender Bildhaftigkeit, eine literarische und politische Botschaft, wie Ismail Çoban sie oft als Herausforderung empfunden und angenommen hat.

Täglich von neuem empfindet Çoban die Kargheit der deutschen Sprache, die seinen Alltag begleitet. Vor allem dann, wenn er zurücktaucht in seine Muttersprache mit ihrer Blumigkeit und jenem Pathos, das deutscher Sprachgebrauch längst unter die Kontrolle eines minimalisierenden Verstandes gestellt hat.

Er selbst unterstellt sich nicht der Selbstkontrolle verkopfender Abstraktion oder intellektueller Metaphorik. Er reagiert vor der Zeichenfläche mit einer eigentümlichen Mischung aus Spontanität und Disziplin, aus bisweilen leidenschaftlicher Motorik und erzählerischer Strenge. Jede Stunde ist voller Bilder. Nur wenige haben die Chance, festgehalten zu werden, aufbewahrt, befragt.

In den Abenden, in denen die Melancholie kommt, schwimmen die Gesichter des Tages, kehren die Momente des Glücks und der Enttäuschung zurück. Der Zeichenstift macht sich selbständig, wird ein Werkzeug des Unbewussten, mischt Bildfragmente mit Erinnerungen und Gedanken. Es sind die Stunden des inneren Rückzugs, der Entgrenzung des Denkens und Fühlens. Stunden, aus denen der Künstler Kraft schöpft für den kommenden Tag. "Meditation" benennt Ismail Çoban etwa die Notierungen solcher Abende, aus denen auch die Inspiration für die Arbeit des neuen Morgens wächst. Vielleicht auch schon die Spur eines nächsten Bildes. Denn die Tage sind die Zeiten zykli­schen Arbeitens, der Deklination seiner großen Themen: Liebe, Toleranz, Menschlichkeit, Freiheit und Tod, Trauer, Gewalt, Entfremdung, Doppelmoral – und die Mythen seines Lebens.

Der Weg vom Gedanken zum Bild ist kurz. Die endgültige Bildidee entsteht nicht selten erst im Arbeitsprozess. Das heißt: das Bild ist keinesfalls fertig im Kopf des Künstlers, wenn er zum Zeichenstift greift. Es gibt kein Konzept, allenfalls eine Ahnung. Der Zeichenvorgang ist mehr intuitiv als vorausschauend. Das Bild scheint sich selbst zu zeichnen. Seine unmittelbare Herkunft bleibt rätselhaft, seine Geschichte jedoch nachvollziehbar anhand der Biographie des Künstlers. Es bleibt verwurzelt in den Erfahrungen des liebenden, leidenden, hoffenden Humanisten Ismail Çoban. 

Auch wenn die Bilder Ismail Çobans formal abgeschlossen scheinen, so bleiben sie doch offen für jene Bilder, die der Betrachter aus seinem Lebensfundus in die Begegnung mit einbringt.

Und so ist jedes Bild mit jedem Betrachter ein anderes, und es ist zugleich die Summe aller Bilder, die es in den Köpfen jener Menschen auslöst, die sich mit ihm konfrontieren. Die Existenzform des Bildes ist der Dialog. Und das nicht erst, nachdem der Künstler Zeichenstift und Pinsel aus der Hand gelegt hat. denn jedes Bild ist zunächst das Ergebnis seines eigenen inneren Dialoges auf der "Suche nach dem Selbst", wie es ein Zyklus benennt. Dieses "Selbst" spiegelt sich auch in den Themen seiner Zyklen (z.B. "Kapitel der Freiheit") und in seinem politischen Engagement für seine türkische Heimat und ihre Menschen.

Ismail Çoban begegnete in Deutschland einem türkischen Mädchen, das in einem Polizeigefängnis misshandelt und vergewaltigt worden war. Das Nicht-Wunsch-Kind, das daraus entstand, trug nun als lebende Anklage den Namen des Generals, der die Verantwortung für die unmenschlichen Zustände in jenem türkischen Gefängnis getragen hatte. 

Das Schicksal der jungen Frau stieß eine Serie von Zeichnungen an, für die Çoban die Metapher des zerbrochenen Spiegels wählte. Jenes Spiegels, dessen Scherben nur Unkenntlichkeiten reflektieren, Bildfetzen, aus denen die Zerstörung aller Lebenszusammenhänge, die Vernichtung von Vergangen­heit und Zukunft sprechen. "Ich denke dabei auch an die Frauen in den Kriegen", sagt Ismail Çoban. "An die Frauen, die selbst die Erinnerung an ihr Gesicht verloren, weil ihnen alles genommen wurde, was sie liebten und was ihnen Identität gab." 

Und während der Zeichenstift Bilder schreibt, quellen aus dem Fax-Gerät Zeitungsausschnitte und Briefe: Rückmeldungen zu einem politischen Engagement des Künstlers, der sich zu einem Sprecher der demokratischen Protest-Bewegung in der Türkei macht, die gegen ein kurzsichtiges "Euro‑Gold"‑ Projekt streitet. Der Lebensraum und die Gesundheit vieler Menschen, mehr als 400.000 Oliven­bäume sowie Bodendenkmäler des klassischen Altertums stehen dabei auf dem Spiel. 

Ein Künstler lebt unter den Bedingungen, die von der Politik geschaffen werden. Das ist die Regel. Doch Ismail Çoban ist davon überzeugt, dass es zum Auftrag des Künstlers gehört, diese Bedingungen mitzugestalten, so er seine Freiheit bewahren will. In seiner kämpferischen politischen Haltung einerseits und im Rückzug in die Geborgenheit seiner kleinen Familie sowie in die Stille seines Ateliers andererseits äußert sich eine durchaus fruchtbare Ambivalenz. Und eine notwendige dazu. 

Die Ambivalenz menschlichen Lebens sind auch die Ambivalenzen der Kunst, ob man nun die kunstideologisch determinierte Formel von der Identität von Kunst und Leben akzeptiert oder nicht. Zweifellos ist Kunstproduzieren eine Lebensform und das Kunstprodukt – so es nicht eindimensional ist - ein Ergebnis ambivalenter Welterfahrung und philosophischer Weltbetrachtung. Ismail Çoban trägt die Philosophien des Abend- und des Morgenlandes in sich, ohne seine Herkunft zu verwischen. Er bleibt ein Künstler aus der Türkei, der in die Fremde ging, die ein Teil von ihm geworden ist. Doch die menschlichen Werte, die er vertritt, gehören zu den Grundfesten beider Kulturen, - auch wenn er mit der Fähigkeit und Bereitschaft zur Toleranz immer wieder Probleme hat, - in beiden Welten. 

Die Grenzüberschreitung, die er geographisch und kulturell 1968 vollzog, blieb nicht die dominante Grenzerfahrung seines Lebens. Dies sind mehr noch die Grenzen, die das Fühlen, Denken und Handeln von Menschen bestimmen. Grenzen, die sich in den Köpfen verfestigen als Ergebnis von Erziehung, Weltanschauung und Politik Kunst aber ist immer wieder Grenzüber­schreitung, das Wagnis des Unerprobten, Unbestätigten.

In den großformatigen, manchmal monumentalen Zeichnungen von Ismail Çoban ist Grenzziehung in den letzten Jahren ein formales Prinzip auf der Grundlage philosophischer Betrachtungen und gesell­schaftlicher Einsichten

Diese Arbeiten unterscheiden sich von anderen durch kompositorische Elemente in Form von "Fenstern" und Gliederungen der Bildfläche. Klebebänder, die im letzten Teil des Arbeitsprozesses wieder entfernt werden, hinterlassen helle Balkenstrukturen, die mehr als "Zeichen" sind und mehr als einen kompositorischen Auftrag erfüllen.

"Es sind Fenster, durch die wir uns die Welt aneignen", sagt Ismail Çoban, "und es sind die Grenzen, die mitten durch uns hindurch gehen. Die Grenzen, die wir in uns selbst überwinden müssen, bevor wir die Grenzen zum Anderen überschreiten können." 

Auch wenn Kunst den Anderen als Dialogpartner braucht, ist Kunstmachen doch ein einsamer Prozess. Ismail Çoban hat Erfahrung mit Einsamkeit. Er hat sich oft allein gelassen gefühlt, wenn er in schweren Tagen vergeblich auf Freundschaft setzte. Drei riesige Triptychen, die unter dem Thema "Jeder trägt sein Kreuz allein" stehen könnten, wurzeln darum vor allem in eigener leidvoller Lebenserfahrung.

 

Dagegen setzt Ismail Çoban das Thema LIEBE als die
wichtigste Triebkraft seines privaten wie künstlerischen Lebens. Auch in seinen Menschenbildern gibt es immer wieder pralle Erotik und behutsame Zärtlichkeit, Romantik und Poesie, aber auch animalische Kraft. Die Menschenwesen, die er auf``s Papier oder auf die Leinwand bringt, lassen Distanz nicht zu. Sie kämpfen und sie lieben sich. Sie verschmelzen Haut an Haut und sind verschlungen in unendlichen Umarmungen. Doch am signifikantesten die Hände. Es sind ganze Ballette von Händen, die in den Figurationen gestikulieren, berühren, streicheln. Hände, die sich dem Betrachter entgegenstrecken. Seine Hände.
Dabei hat er noch immer Schwierigkeiten mit der gestörten Körperlichkeit derMenschen, die ihn hierzulande umgeben. Nähe zu ertragen, vielleicht sogar zu genießen, steht offenbar nicht auf den Stundenplänen deutscher Lebensschulen. 

Ismail Çoban hat sich in seiner gar nicht mehr so neuen Welt im Bergischen Land mit seiner Frau und seinen drei Söhnen ein Lebensklima geschaffen, das auch seine Bilder durchweht. Und so ist sein tausendfach gezeichnetes Bekenntnis zu Nähe, Wärme, Freundschaft und Liebe ein Spiegel seiner heutigen inneren Lebenswirklichkeit, aus der er die Kraft bezieht für das große Abenteuer KUNST.

 

 

                                                                                                       
İsmail Çoban’dan İnsan Manzaraları

Bakın, nasıl bir insan...

İki kültür arasında sürekli olarak mekik dokuyan, sınır tanımaz ressam ve çizimci İsmail Çoban, ne anlatım ne de piyasa eğilimleri bakımından bilinen kalıplara sığmamaktadır. İşte onun, bu ‘şahsına münhasır’, yani eşsiz özelliğini ve inançlarından asla ödün vermeyen etkileyici uzlaşmaz kişiliğini yansıtan sayısız sanat eserlerinin inceliğini anlamak kimi kez güç olmaktadır. Dostları ve yapıtlarını toplayan hayranları, tekdüzeleşen çağımızda onun bu eşine az rastlanan erdemlerini görmektedirler. Onun yapıtları, eğilimlerini kendi yaratan sanat piyasasında şaşkınlığa yol açmaktadır. 

1969 yılından beri Almanya’da yaşayan Çoban, hiçbir eğilime kapılmamasına rağmen, kendini sanatçı olarak kabul ettirdiği gibi, bireyselliğini ve sanat ahlâkı prensiplerini de korumakta ve yaptığı her yeni resimde sanatsal güvenirliğinin sınandığının bilincindedir.

Sanatına ancak İsmail Çoban’ın üstünlüğüyle hakim olan bir kişi bu denli özerk ve tartışılmaz derecede kendi çizdiği sanat yolunda ilerleyebilir. İsmail Çoban, izlediği yolda, kendini dizginlemeyi başarmakla kalmayıp, benliğine sinmiş renk duygularıyla Türkiye’nin doğasını ışıklandırmayı başaran ve herkesin hissedebileceği biçimde dışa yansıtabilen bir ressamdır. O yine kendi yolunda, kendine özgü teknik ve biçimlendirme sanatıyla tahta baskı ve gravür işlerinin yanı sıra, öncelikle baskı grafik çalışmalarına yansıttığı edebiyata olan özel sevgisini, metinleri aşırı süslemeye kaçmadan sanatında yaşamaktadır. Açtığınız bu sayfa, aynı zamanda resim sanatında da kendi yolundan şaşmayan sanatçının yapıtlarından çok küçük bir bölümü sergilemektedir. 

Eserlerini biraz daha yakından incelediğinizde, ressam İsmail Çoban’ın salt sanatçı ve gizemsel kişiliği ile felsefeyi resme işleyen ustalığını değil, politikayla da yakından ilgilenen çok yönlü bileşik kişiliğini görür, aynı zamanda doğru bildiği yoldan asla şaşmadığına ve inandığı yüksek ahlâki değerlerine tanık olursunuz ve merakınız büsbütün artar.

İsmail Çoban’ın çizdiği resimleri belirli zaman dilimleri içinde birbirini izleyen kesin bir kronolojik bütünlük oluşturmamaktadır. Kendisini etkileyen olaylar karşısında, dün neyse bugün de en güncel olayları ele alıp zaman içinde sanatsal çıkışlar yapmaktadır.

Edebiyatla ilgili deneyimleri de bunlara dahil edebiliriz: Örneğin, Pablo Neruda’nın şiirlerinden esinlenerek hazırladığı ,,Günbatımı Barışları/ Friede für die Abenddämmerungen" isimli gravürlerden oluşan son derece güzel dosya yapıtını ele alalım. Ya da o kara günlerde sesini ülkemizde bir türlü duyuramayan ünlü Alman Musevi şair Else Lasker-Schüler’in anısına armağan ettiği, onun yaşam öyküsünü yansıtan dosyasına bir göz atalım. Öte yandan özellikle, Franz Kafka’nın insana sıkıntı verecek ölçüde gerçekleri değişik perspektiflerden anlatan yaşam hakkındaki düşünceleri ile içine büsbütün yaşam ve var olma korkusunun sindiği dünya vizyonu ve yine onun insanlık ve yaşam hakkına düşman bir toplumu yansıtan bunaltıcı betimlemeleri, Çoban’ın yapıtlarına aynen yansımaktadır. İsmail Çoban’ın yaşamındaki bir bunalım döneminde çizdiği, Kafka'yı anlatan korkutucu tehdit yüklü somut görüntülerle dolu çizimler, Çoban’ın zengin sanat yolunu ayrıca aydınlatmaktadır. Kendisine sığınan insanlara salt yardım etmek amacıyla, bürokrasinin sıkıntılı koridorlarında her an kendini tehlikeye atarak, çaresizlik içinde bir zamanlar yaşadığı o zor ve sıkıntılı günler iyi ki artık çok gerilerde kalmıştır. Başından geçen bu olayları elbette artık o korkunç şekliyle yeniden yaşamayacaktır. 

İsmail Çoban’ın dönüp dolaşıp ele aldığı diğer bir kişi de ünlü çağdaş Türk şairi Nazım Hikmet’tir. Nazım Hikmet’in 13 yıl süren siyasi mahpusluk günlerinde Bursa’da yazdığı (1936) Şeyh Bedrettin Destanı’nda yer alan ve belirli dönemleri canlandıran büyük boyutlu kara kalem çizimleri, içinde yaşadığımız yüzyılın yarattığı en etkileyici çizim sanatı yapıtlarındandır. Yine Nazım Hikmet’in yazdığı, fakat yaşamı süresince bir türlü yanıtını alamadığı son derece sarsıcı “Taranta Babu’ya Mektuplar”ının yanıtlarını, İsmail Çoban’ın 1995’te çizdiği 29 büyük boyutlu ve renkli çizimlerinde buluyoruz. Söz konusu mektuplar öğrenim için geçici olarak Roma’ya gelen Eritrealı (Habeşistan) bir zenci öğrencinin, 1930’lu yıllarda yurdundaki karısına yazdığı bir demet mektuptur. Roma’da İtalyan faşistlerinin hışmına uğrayan Benerci, korkusundan, kaldığı evden artık sokağa bile çıkamaz hale gelmiştir. Buna rağmen faşistler onu yakalayıp öldürürler. Cesedi ise hiçbir zaman bulunamaz. Daha sonra onun odasını kiralayan bir İtalyan yazar, Benerci’nin karısına gönderemediği bu mektupları, bir rastlantı sonucu karyola ayağına gizlenmiş şekilde bulur. Fakat o sırada İtalyanlar Addis Abeba’yı işgal ettiği için mektupları yayımladığı takdirde öldürüleceğinden korkan İtalyan yazar, bunları Nazım Hikmet’e emanet eder. Nazım Hikmet de mektuplara yazınsal bir biçim vererek bu trajedik olduğu kadar, politik açıdan da son derece önemli aşk öyküsünü edebiyat dünyasına kazandırır ve ona hak ettiği yeri verir.
Taranta Babu’ya yazdığı yedinci mektupta Benerci artık
Nazım’ın sesiyle yakınmaktadır (1935)                                       

Taranta-Babu’ya
Yedinci mektup
 
Fakat ne hikmettir ki TARANTA-BABU,
büsbütün tersine burda bu.
Bir öyle şaşılası
                        dünya ki burası
bollukla ölüyor,
kıtlıkla yaşıyor.
Varoşlarda hasta, aç kurtlar gibi
                        insanlar dolaşıyor,
anbarlar kilitli
anbarlar buğdayla dolu.
Tezgâhlar,
ipekli kumaşla dokuyabilir
                       topraktan güneşe kadar giden yolu.
İnsanlar yalnayak
                        insanlar çıplak ...
Bir öyle şaşılası
                        dünya ki burası,
balıklar kahve içerken,
çocuklar süt bulamıyor.
İnsanları sözle besliyorlar,
domuzları patatesle ...

Nazım’ın bu şiirindeki hüzün dolu canlılıktan etkilenen İsmail Çoban, her zamanki gibi bunu yazınsal ve siyasi bir mesaj olarak kabullenir ve kendi sanatına işler.

Çoban, günlük yaşamında her gün yüz yüze yaşadığı kupkuru Almanca’nın çoraklığından bunaldıkça, ana dilinin o çiçeklerle bezenmiş, büyülü destanlarına sığınıp aklın hayal gücüne gem vuran ve amacı çoktan büyüsünü yitirmiş olan Almanca’yı kullanmaktan kurtulmaya çalışır.

Çoban ne oto sansür boyunduruğuna sokulmuş soyutlamalara ne de entelektüel simgeciliğe boyun eğer. Çizim alanının önüne geçtiğinde onu yönlendiren, kendine özgü bir spontanelik ve disiplin karışımı ile birlikte, kimi zaman âdeta büyük bir tutku ve sıkı bir kendini ifade etme güdüsüdür.

Onun her saati resim doludur. Ancak resimlerinden salt birkaçını sıkı sıkı tutup kaçırmamak, korumak ve sorgulamak şansına sahipsiniz. Ama kimi kez akşam olup da yüreğine hüzün çöktüğünde, o gün karşılaştığı yüzler gözünün önünde dalgalanmaya başlar. İşte o anlarda mutluluğu ve kırılıp dökülen hayallerini bir arada görür. Böylesi anlarda özgürlüğüne kavuşan kalemi, onun bilinç altındaki anı ve düşüncelerini, bağımsız ve özgürce kendiliğinden tuvale döken bir gereç haline dönüşüverir. O saatler, onun dış dünyayla bağını koparıp içine çekildiği, duygu ve düşüncelerinin sınırlarından taştığı anlardır. O saatler sanatçının yaratıcılığına yarın için yeni güç kaynakları sağlayan anlardır.

Derin düşüncelere dalıp kendinden geçtiği o akşamlar, İsmail Çoban’ın deyişiyle ,,Meditasyon" akşamlarıdır ve o anlarda çizdiği eskizler, sanatçının yaratıcılığına yarın için yeni ilham kaynakları sağlayan anlardır. Çizdiği o eskizde belki de yarınki resminin izleri belirginleşmeye başlamıştır. Çünkü dönem dönem yaptığı çalışmalarının ardışık zaman dilimlerini oluşturan o günler, en önem verdiği konuların: sevgi, hoşgörü, insanlık, özgürlük ve ölüm, yas, şiddet, yabancılaşma, çifte ahlâk standartları ve yaşadığı efsanelerin birer açılımıdır.

Bir düşüncenin resme yansıması aslında kısa sürer. Kimi kez resim fikri çalışmaya başladıktan sonra bile ortaya çıkabilir. Yani, ressam, kalemini eline aldığında kafasında hemen hazır bir resim var demek değildir. Belki bir taslak bile yoktur. Olsa olsa bir ön sezisi vardır. Çizim aşamasına geldiğinde ilerisini daha çok bu ön sezi belirler. Artık resim neredeyse kendiliğinden oluşmaktadır. Az önce doğan ilham kaynağı anlaşılması güç bir gizeme bürünür ve resmin anlattığı öykü, sanatçının öz geçmişinden kaynaklanan mantıklı bir çizgiyle birleşmeye başlar. Bu çizgiler, hümanist sanatçı İsmail Çoban’ın yaşamına kök salmış sevgi, dert ve umutların öyküsünü dile getirmekte kullandığı bir sanat aracıdır. 

İsmail Çoban’ın resimleri kendi içlerinde biçimsel birer bütünlük sergileseler de karşısındaki resimlere dikkatle bakan biri, kendi yaşamından kaynaklanan kafasında canlandırdığı resimleri de onların arasına koyacağı bir açıklık bulur.

Ve böylece bakılan her resim, gerçekte her izleyici için ayrı bir tablo olmasına rağmen, aynı izleyici kafasında canlandırdığı kendi resimleriyle o bütünü yeniden oluşturur.

Resmin varlık biçimi diyalogdur. Ve bu diyalog ressamın kalemini ya da fırçasını elinden bırakmasıyla bitmez. Çünkü her resim önce, Çoban’ın “kendini arama” diye adlandırdığı konusal dönem eserinde görüldüğü gibi, sanatçının kendi iç dünyasıyla sürdürdüğü bir diyalogun sonucudur. Oradaki ,kendi" kavramı, dönemsel yapıt dizilerindeki konularının yanı sıra (örneğin ,,Özgürlük Konusu") ülkesi ve ülkesinin insanları için inanarak savunduğu politik çalışmalarına da yansımaktadır.

İsmail Çoban, polis karakolunda işkence görüp ırzına geçilen bir Türk kızıyla Almanya’da karşılaşır. Bu ırza geçme sonucu istenmeyen bir çocuk dünyaya gelmiş, çocuğa sanki yaşayan bir suç anıtı gibi, Türkiye’de o cezaevindeki insanlık dışı muamelelerden sorumlu generalin adı konmuştur. Genç kadının yazgısından etkilenen İsmail Çoban, simge olarak kırık bir aynayı seçtiği resimler serisini çizmeye başlar. O kırık aynanın her ufak bir parçası, talihsiz kadının yaşamının bölümlerinden koparılıp tanınmaz hale getirilmiş her ayrı bölümü, yok edilen geçmişi ve geleceği yansıtır. İsmail Çoban: ,,Ben bu bağlamda savaşlarda kadınların durumunu düşünüyorum" ve “Burada yansıttığım kadınların elinden, benliklerini oluşturan, sevdikleri her şey alınmıştır” dedikten sonra, “Onlar artık geçmişlerinde kaybolan yüzlerini bile anımsayamamaktadırlar” der. 

Onun kalemi resimlerle öyküler yazarken, bir yandan da faks aygıtından durmaksızın gazete kupürleri ve mektuplar akıp taşmaktadır: Aralarında, Türkiye’de dar görüşlü bazı çevrelerin, Bergama’da siyanürle altın çıkarma çalışmalarını engellemek amacıyla oluşturulan bir girişimin örgütlediği demokratik bir protesto eyleminde sözcülük görevini üstlenen sanatçının, katıldığı bu politik etkinliğin değerlendirilmesine ilişkin yazılar var. Sanatçı, inanarak savunduğu bu davada, çok sayıda insanın yaşam alanını daraltıp sağlığını bozacağı gibi, 400.000’in üzerinde zeytin ağacının ve eski çağlardan kalma birçok tarihi eserin yok olmasına karşı çıkmaktadır.

Her sanatçı siyasetin belirlediği koşullar altında yaşar. Kural budur. Ama İsmail Çoban, özgürlüğünü korumak isteyen her sanatçının aynı zamanda, bu kuralları değiştirme ve onlara yeni biçimler vermek gibi bir  misyonunun da olduğuna inanmaktadır. Bir yandan cesur siyasi tavrı, öte yandan, içine sığındığı sıcak aile yuvası ve huzur duyduğu atölyesi her ne kadar karşıt duyguları bir arada taşısalar da onun sanatsal başarısını artırmaya yardımcı olmaktadır.

Sanat ideolojisinin belirlediği sanatçı kimliği ile bunun yaşam biçimine yansıması arasında kurulan denklem, o sanatçının öz yaşamını ne ölçüde onayladığına bağlı olduğu için, insan yaşamındaki bu tür karşıt duygular, aynı zamanda sanat içinde de karşıt duyguları beraberinde getirirler.

Özgün sanat eserleri üretmek kuşkusuz, öz yaşam biçiminden kaynaklanır ve aynı zamanda onun sanatsal bir ürünü olduğu gibi -tek boyutlu olamayacağı için- dünyayı somut algılama ile felsefi dünya görüşünü içinde taşıyan çelişkili duyguların bir sonucudur. İsmail Çoban hem Doğu hem Batı dünyasının felsefesini, kaynaklarını birbirine karıştırmadan benliğinde taşımaktadır.

O gurbete çıkmış Türkiyeli bir sanatçı olarak kalmaya devam ettiği ve gurbet onun artık ayrılmaz bir parçası olduğu halde, savunduğu insani değerler artık her iki dünyanın da kültürlerini taşıyan temel taşlarını oluşturmaktadır. Onun dağarcığındaki hoşgörü inanç ve anlayışına uymaz ise isyanını hemen dile getirmektedir. 

Onu, yaşamına egemen olacak denli aşırı ölçüde etkileyen sınırlar, bundan otuz iki yıl önce aştığı coğrafi ve kültür sınırları değildir. Onu daha çok etkileyen sınırlar, insanların duygu, düşünce, tutum ve davranışlarını belirleyen sınırlardır. O sınırlar, insanların aldıkları eğitim, dünya ve politik görüşleri sonucunda kafalarında perçinleşen sınırlardır. Oysa sanat, kimsenin denemediği ve doğrulayamadığı bilinmezlerin sınırlarının cesaretle zorlanmasını ister.

İsmail Çoban’ın büyük boyutlardaki, hatta kimi kez anıtsal büyüklükteki resimleri, biçimsel prensip sınırlarını zorlayan ve onun felsefi görüş ve toplum anlayışı esasına dayalı son yıllardaki çalışmalarıdır. Bu çalışmalar, “pencereler” biçiminde iç içe sokup yüzeyini sıra sıra karelediği diğer resimlerdeki kompozisyon unsurlarından farklıdır. Çalışmanın son bölümünde çıkarılan tutkallı bantların resim üzerinde bıraktıkları açık renk şerit izleri,,simge"den çok, bir kompozisyon görevini üstlenmektedir.

İsmail Çoban’a göre: “Onlar bize dünyayı öğreten pencerelerdir”; “onlar içimizi delip geçen sınırlardır. İşte biz, karşımızdakinin sınırını aşmadan önce, kendi içimizdeki bu sınırları aşmak zorundayız.”

Sanat her ne kadar karşısında söyleşeceği bir dost ararsa da, sanat yapmak yalnızlığı gerektirir. İsmail Çoban yalnızlığın ne olduğunu iyi bilir. O zor günlerinde aradığı dostluğu bulamadığı için terkedilmişlik duygusuna kapıldığı çok olmuştur. Üç parçadan oluşan “Herkes kendi kaderine boyun eğer" konulu çok büyük boyuttaki resimler serisi, yaşamı boyunca çektiği, kökleri eskiye uzanan acıların bir ifadesidir. 

Her şeye rağmen İsmail Çoban’ın hem özel hem de sanat hayatında hep ön plâna çıkan en önemli güç kaynağı SEVGİ’dir. Onun canlandırdığı insan resimlerinde vahşice bir kaba gücün hemen yanı başında, dipdiri erotizm, romantizm, şiirsellik ve ölçülü bir sevgi arayışı sık sık göze çarpar. Kâğıda veya tuvale döktüğü insanlar arasında en ufak bir boşluk yoktur, onlar hep iç içe girmiş, bütünleşmişlerdir.

Onlar savaşır ve sevişirler. Kucak kucağa sarmaş dolaş, derileri birbirine yapışmış bu insanlar sonsuzluğa doğru erir giderler. En göze çarpıcı karakteristik özellikleri ise onların elleridir. Bir balerinin ellerini andıran figürlerle süslenmiş o eller, değişik jestlerle insana dokunur ve okşarlar. Resmin önünde durduğunuzda adeta size de kucak açar...

Oysa çevresinde yaşayan buranın insanlarının birbirlerine soğuk ve özürlü fiziksel yaklaşımlarına bir türlü alışamamıştır İsmail Çoban.

Alman hayat okullarının ders plânında ön görülmediği için olmalı ki o sıcak insan ilişkilerinin tadına varmayı bir tarafa bırakın; azıcık bir içtenliğe katlanmak bile zor gelir onlara.

İsmail Çoban’ın kendisi için artık yabancı bir dünya sayılmayan Almanya’nın Bergisches Land yöresinde karısı ve üç çocuğuyla yarattığı yuvanın sıcak havası onun resimlerinde de esmektedir.

Onun içindir ki binlerce kez çizdiği inancını dile getiren sıcaklık, dostluk ve sevgi öğeleri, onun bugünkü iç dünyasını ve yaşam gerçeklerini dışa yansıtan bir ayna ve atıldığı SANAT denen büyük serüvende gücünü aldığı kaynaktır.

   
 

Dieter Treeck/ Çeviri: Tekin Özbey