Bölüm II

Ayrım: Kültür-sanat dergisi olarak  Ekim-1989’da aylık periyodla yayıma başladı. Sahibi ve yazı işleri sorumlusu Sedat Şanver (ÖĞE)’dir.

Ayrım’a, sanatın idelojsini sorgulayan yazılar yanında ‘şiir ağırlıklı düşünce dergisi’ demek yerinde olur.

İlk sayısında yer alan “Nerelerde değiliz?”  adlı başyazıda, hem kültürel ilişkilerin, hem de ideolojik bulanıklığın altı çizilerek, “Bu dönem içinde, sanatın, siyasetin paravanı olması, kimi iyayı organlarında zaman zaman çok açık bir biçimde görüldü. Bu yayın organlarında, sanat ve edebiyat, başlangıçta temeli oluştururken, sonraları kenar süsü, mizanpaj yardımcısı ve kurbanı olmaktan kutulamadı.” saptamasından sonra, “Sanatçı, özgür seçimi, birey kimliği ve özgür yaratma-yayma ölçüleri içinde sanatını yapar.” görüşü işlenmektedir.

Ayrım’da, özellikle Raif Özben ,İlkiz Kucur, ve Hayri K. Yetik’in düzyazıları göze çarparken, Sedat Şanver’in de imzasız başyazılarla birlikte birçok yazıya imza attığı görülür.  Derginin Ocak-Şubat 1990 (Sayı:4-5) sayısında yer alan 22 şair imzasını taşıyan “Şair Kapıkulu Değildir”  bildirisi dar anlamda bir manifesto olarak algılanabilir.

 Başta Sedat Şanver, Gülcemal Durdu, Hayri K. Yetik, Ahmet Günbaş, Ahmet Zeki Muslu, İlkiz Kucur, Nuran Hariri, Neşet Nihat, F. Özelli, M. Safa Fersal, Mustafa Özturanlı, İlhan Tülman, M. Mahzun Doğan ,Hüsamettin Çetinkaya olmak üzere daha birçok ismin omuz verdiği Ayrım dergisi, sık sık iki sayı bir arada çıkmış, bir süre yayınına ara verdikten sonra Temmuz-Ağustos 1995 (Sayı:16) sayısıyla kapanmıştır.

Mavi Derinlik: 1989’da ortak kitap biçiminde yayımlandı. Sahibi ve Sorumlu: M. Orhan Doğantuğ, Yazı Kurulu ise, M. Orhan Doğantuğ, Yunus Koray ve Yücelay Sal’dan oluşmuştur.

Mavi Derinlik de kendini edebiyatla sınırlamayıp müzik , tiyatro ve  sinema yazılarına değin yelpazesini genişletti. Ayrıca kadro anlayışına bağlı kalmadan İzmir dışındaki yazarların ürünlerine de yer verdi. Çeviri yazılar ve mektupları da önemsedi.

Dilizi: Haziran 1992 ile Aralık 1993 tarihleri arasında biri şiir dergisi olmak üzere 5 sayı sürdü. Kurucu ve yönetici kadrosunda Hamdi Gedik, Ramazan Kayrak, Mustafa Özturanlı, Ali Tuna, M. Mümtaz Tuzcu ve Fergun Özelli yer almakta. Estetiksel açıdan daha düzeyli bir çizgiye erişen ve kimi yazarların ilk kez göründüğü  Dilizi’nde, Hidayet Karakuş, Feyza Hepçilingirler, Muzaffer İzgü, Yunus Koray, Yücelay Sal, Aydoğan Yavaşlı, Altay Öktem, Yaşar Aksoy, Yusuf Alper, Ahmet Necdet, Muzaffer Kale, Ali Püsküllüoğlu, Sedat Şanver, Ahmet Yurdakul, Hüseyin Yurttaş, İlhan Tülman, Recai Atalay, Musa Tekin, Simber Atay, Manhsur Balcı, Cemil Kavukçu, Asım Bezirci, Adnan Satıcı, Halim Yazıcı, Alişan Özdemir, Nuh Ömer Çetin, İlyas Tunç, Fahrettin Nitter, Güngör Gençay, Asuman Susam, Temel Demirer, Muhsin Şener, İ. Mert Başat ve Ferda İzbudak gibi isimleri sayabiliriz. 

Dize: Kasım 1995’de Veysel Çolak yönetiminde, iki yapraklık aylık şiir postası niteliğiyle yayıma başladı. İzmir’in ulusal çapta gündem yaratan önemli bir şiir kürsüsüdür. Ağustos 2006’da   130. sayısına ulaştı. Şiiri birim olarak ‘dize’ ölçütüyle kurgulayan, Toplumcu-Gerçekçi şiir ile İkinci Yeni hesaplaşmasının ötesinde “Şiirde Öncü Yorum” belgisiyle – dilin diyalektiği anlamında - modern şiirin  olanaklarını zorlayan görüşüyle genç şairler önünde yeni ufuklar açtı. Derginin birinci yıldönümünde yer alan “Dize’nin Kırıldığı Yer” adlı Veysel Çolak imzalı  başyazıda, “Dize, elit bir dergi oldu. Okuyucularının niteliği de doğruluyor bunu. Şairler arası bir deri olmanın ötesinde, şiirle doğrudan ilişkili olan öznelerle buluştu. (Kasım 1996)”  tümceleri geçmektedir.

 Başta ‘şiirsizliği’  ve ‘etiksel ve estetiksel duruşu’ dert edinen Dize’de hayli kalabalık bir şiir ordusuyla karşı karşıyayız: Veysel Çolak, Fergun Özelli, Mehmet Kazım,  Muzaffer Kale, Nuri Demirci, Sina Akyol, Altay Öktem, A. Kadir Bilgin Muhsin Şener, Halim Şafak, Şükrü Erbaş, Özlem Sezer, Ahmet Günbaş, Yusuf Alper, Bülent Yardımcı, Mehmet Yalçın, M..Mümtaz Tuzcu, Hüseyin Peker, Muzaffer Kale, M. Mazhar Alphan, Soner Demirbaş,  Kazım Şahin, Veysel Gültaş,  Baki Ayhan T. , Gültekin Emre, Arif Madanoğlu, Celal Soycan, Arife Kalender, Betül Tarıman, Ahmet Uysal, Tuğrul Ediz, Tuğrul Keskin, Mehmet Atilla, Hüseyin Alemdar, Ahmet Çelikol, Hilmi Haşal,  Sinan Oruçoğlu gibi imzalar hemen akla gelen isimler...

Tartışmaların ve özel sayılar boyutunda şiirsel soruşturmaların sıkça yaşandığı Dize’nin iki yapraklık oylumla başardıkları gözden uzak tutulamaz. Çağdaşlarıyla kıyaslandığında; şiire verilen emeğin ve önceliğin belirginliğinde Dize’nin, şiirde bir okul kimliği taşıdığı savlanabilir. Kaldı ki Çolak’ın, gerek dergi içinde etkilediği isimler, gerekse ‘şiir atölyesi’ çalışmaları ve Homeros Şiir Ödülleri çerçevesinde yürüttüğü çabalar imrenilecek düzeydedir. Bugün bir Serap Erdoğan, Gonca Özmen, Özgün Balaban, Ertan Yılmaz,  Özkan Satılmış adlarını duyuyorsak, bunları Dize’ye borçlu olduğumuzu  rahatlıkla söyleyebiliriz.
 

İzmir İzmir:  İlk kez İzmir’de kurulu birkaç sivil toplum örgütü, kitapevleri, ünlü isimlerle kimi kuruluşlarca desteklenen bir platformla ‘kent kültür ve sanat dergisi’ olarak geniş bir işbölümü sonucu Eylül 1996’da ikinci baskıya erişen sıfırınca sayısıyla ortaya çıktı ve büyük ilgi gördü. Ekim-1996’dan sonra iki aylık yayın periyodu ile yayım yaşamını sürdürdü. İlk sayı itibariyle sahibi: Serdar Uçar, Genel Yayın Yönetmeni: M. Gündüz Badak, Sorumlu Yazıişleri Yönetmeni: Yaşar Koçak, ilk sayı yönetmeni ise Bekir Yurdakul’dur.

Dergi daha sonra yönetimsel ayrışmayla Tufan Atakişi sahipliğinde ve M. Gündüz Badak yönetiminde ilk sayılardaki geniş sanatçı yelpazesinin aksine daha dar bir kadroyla, sanat ve kent kültürü ağırlıklı ürünlerle yayımını sürdürmektedir.
 

Agora:  Ocak 2000’de aylık olarak yayımlanmaya başlanan sanat dergisi. Sahibi ve yazı işleri sorumlusu Hüsan Özkılıç’tır. Ahmet Günbaş, Asım Gönen, Hayri K. Yetik, Timuçin Özyürekli, Tacim Çiçek, A. Ömer Erdoğan, Hasan Özkılıç ve Tacim Çiçek’in birlikteliğinde kurulmuştur. İlk sayıda kuruluş bildirgesi yerine geçen “Yeni Binyılın Eşiğinde Soluğu Sıcak Bir Dergi: Agora” başlıklı yazıda; ”Biz bu dergiyi, yeni ufukların açılmasında, insandan, emekten yana düşünce üreten sanatı her boyutuyla ileri taşımasına katkı koyan bir platform olarak görüyoruz.” denmektedir. Böylece Agora’nın toplumculuğu baştacı edindiği, toplumcu-gerçekçi sanat anlayışını daha ileri bir düzeye taşımayı amaçladığı anlaşılmaktadır.

 Temmuz- Ağustos 2001’den (Sayı:19-20) iki aylık periyoda dönüşen Agora, Eylül-Ekim 2001’den de (Sayı:21)  sadece Hasan Özkılıç sorumluluğunda çıkmayı sürdürdü. Birkaç sayı Veysel Çolak’ın danışmanlığında, biçem ve anlayış farkıyla yürüyen dergi, Mayıs-Haziran 2005’den sonra yayımına son verdi.

Agora’nın sanatçı yelpazesi içinde; Afşar Timuçin, Feridun Andaç, M. Sadık Aslankara, Hayri K. Yetik, Mümtaz Sağlam, İ. Mert Başat, Erbil Göktaş, Kemal Gündüzalp, Ahmet Günbaş, Nihat Ateş düzyazlarıyla; Timuçin Özyürekli, A. Ömer Erdoğan, Ahmet Günbaş, Muzaffer Kale, Hüseyin Peker, Fergun Özelli, Betül Tarıman, Arif Madanoğlu, Hüseyin Yurttaş, Kazım Şahin, Mehmet Atilla, Çiğdem Sezer, Tevfik Taş, Müslüm Yücel, İlyas Tunç, Ahmet Uysal, Bülent Güldal, Yılmaz Arslan, Tuğrul Keskin, M. Sadık Kırımlı, Ahmet Özer, Aydanur Saraç, Halide Yıldırım, Aydın Şimşek şiirleriyle, Şahin Yıldırım, Zafer Doruk, Gönül Çatalcalı, Şükran Farımaz ve Murathan Çarboğa öyküleriyle göze çarptılar.

Çok sayıda söyleşinin de yer aldığı Agora dergisi, iki kez öykü ödülü  koyarak adını duyurdu.

Şiirkent: Bornova Çağdaş Özürlüler Derneği Şubesi’nin, Aralık-2001’den itibaren aylık olarak, genç şairlerden Alper Akdeniz yönetiminde yayımlanan şiir ağırlıklı ilk dergi denemesi.  Dikey boyutuyla ilgi çeken dergi, Akdeniz’in 3. sayıda yer alan “Neden Şiirkent?”  yazısındaki iyi dileklerine karşın, yazı kurulundaki tartışmayı ve ayrışmayı gözler önüne seriyor. Şiirin dışına da çıkılarak; müzik, resim, folklor alanlarında ürünlere de yer veren  Şiiirkent’te şiirler, şiir hakkındaki yazılar ve söyleşilerden başka sanat etkinliklerinin duru bir dille yansıtıldığı görüldü.

Alper Akdeniz, Alper Erkoca, Bekir Yurdakul, Mavisel Yener, Fergun Özelli, Halim Yazıcı, Ahmet Günbaş, Özden Ünal, Hidayet Karakuş, Semih Çelenk, Haluk Işık, Savaş Ünlü, Hüseyin Peker,, Mehmet Sarsmaz, Emrah Altınok gibi isimlere kucak açan Şirkent’te, dernek üyesi sanatçı adaylarının ürünlerine de yer verildi. Dergi, 4. sayıda ömrünü tamamladı.
 

Akropol: Temmuz-Ağustos 2002’de, Halim Yazıcı yönetiminde, Bornova Çağdaş Özürlüler Yaşam Derneği’nin iki aylık edebiyat-sanat seçkisi olarak başladı yayın yaşamına. Kare biçimindeki boyutu ile ilgi çekti. Dergi genellikle barış kültürüne hizmet eden yazılarla dolu. Çoğunlukla İzmirli sanatçıların şemsiyesi altında ifadesini bulan ve yer yer dernek üyelerinin ürünlerine de yer veren Akropol’un  ilk sayısında “Sonsöz Bazen İlksöz’dür” sunusundan bir paragraf aktaralım:

Ünlem: İlk kez 20 kişilik bir danışma kuruluyla oluşturulan Ünlem, danışma kurulunun içinden dönerli olarak görevlendirilen yazı kurulunun katkılarıyla  Eylül-Ekim 2003’ten itibaren iki aylık sanat dergisi niteliğiyle yayımlanmaya başladı.

Derginin ilk sayısında yer alan başyazıdaki ”Yalnızlığı Yıkan Sestir!” başlığı Ünlemciler’in belgisi olarak kabul edilebilir. Üretken emeğin hiçlendiği sağır ve bir dilsiz bir sanat ortamını yıkabilmek için kalemlerin yontulduğu anımsatılıyor; “Ünlem, ıssızlığı ünleyerek yenmek düşüncesiyle yola çıkan bir sanat dergisidir. Ağırlığı edebiyata verse de, tüm sanat dallarının yer bulacağı, düzeyli ürünlerin sergileneceği bir dergi...” denilerek, toplumcu sanattan yana, ama estetik düzeyi yüksek ürünlere kucak açacağını belirtiyordu.

Yayıncı İ. Hakkı Kesirli, yayın yönetmeni Lütfü Dağtaş’ın eşliğinde başlatılan yayın serüveninde Ünlem’in, gelenekseli omuzlayarak geleceğe yürüdüğü gözlemlenir. Her sayısı bir sanatçıya ayrılan dosya çalışmasıyla birlikte ( Halikarnas Balıkçısı, Suat Taşer,  Lütfi Akad, Şükran Kurdakul, Orhan Kemal,  Ceyhun Atuf Kansu, Bedri Rahmi Eyuboğlu gibi), şiirler, öyküler, her konuda söyleşiler, dil yazıları, plastik sanatlara ilişkin yazılar, düzeyli  sanat magazini sayılabilecek değiniler, arşivlerden seçilenler, kitap tanıtımları yanında, genç şair Ataman Avdan’ın yönettiği ‘Arkadaşça’ sayfası Ünlem’in özellikleri arasında sayılır.

Bir yılın sonunda danışma kurulundan kimi isimlerin eksilmesine, Ataman Avdan’ın da yerini Onur Akyıl’a bırakmasına  karşın Ünlem, aynı çizgide yoluna devam etmektedir.
 
            İle: Sahibi: Sevim Korkmaz Dinç, Yönetmeni ve Yazı İşleri Müdürü: Hayri K. Yetik’tir. Kasım-Aralık 2005’ten itibaren iki aylık kültür, sanat ve edebiyat dergisi olarak çıkmaya başladı. Dergi’nin  ilk sayıdaki çıkış bildirisinde, “İle’nin derdi zamanın çarpıklığına karşı, iz bırakan, ufuk açan, temel atan bir dergi olmak..Tek sesli değil, öteki disiplinlerle birlikte bir düşünce senfonisi yaratmak... Sanat edebiyat dünyasındaki arayışlara biraz güven ve cesaret katmak... ‘İnadına insan’ diyerek, tüketim çılgınlığına, doğa katliamına, savaşa ve sömürüye karşı farkındalığımızı belirtmek; kültürden kültüre açılacak, kardeşliğin, dostluğun, sevginin girip çıkacağı bir kapıdan dünyayı izleyebilmek..”  tümceleriyle geliştirilen dirimli görüşler  yer almaktadır.   İle’nin, kapanan Agora’dan sonra hemen hemen aynı kadroyla yayın yaşamına atılması, sanat görüşü açısından sürekliliği ve benzerliği akla getiriyor.  Ancak Ünlem’in aksine İle’de daha etkin yazıların yer aldığı söylenebilir. İle’de diğer dergilerden farklı olarak oluşturulan Dil Danışmanlığı görevini ise  Dinçer Sezgin üstlenmiştir.

3. sayısında ( Mart-Nisan 2006) “Sözel Dil Geriliyor mu?”  sormacasıyla dikkati çeken  ve şimdilik yayın akışında hiçbir aksama olmayan İle’de; başta Hayri K. Yetik, Mümtaz Sağlam, Muzaffer Kale, Yusuf Alper, Fergun Özelli, Dinçer Sezgin, Zeynep Uzunbay, Gökhan Cengizkan, Zeki Coşkun,  Cihan Demirci, Avram Ventura, Ahmet Günbaş, Altay Ömer Erdoğan, Ferda İzbudak Akıncı, Özgen Seçkin, Asuman Susam gibi isimler ürünleriyle yer almayı  sürdürüyorlar.

Ayrıca; Namık Kemal Lisesi’nde öğretmen-öğrenci işbirliğiyle yayımlanan Kemal ve Genç Kalemler’le, 70’lerde Buca Eğitim Enstitüsü’nda yayımlanan Uyanış dergisini İzmirli dergilerden sayabiliriz. Ayrıca İzmir çıkışlı bölge gazetelerinin, özellikle Ege Ekspres’de Şadan Gökovalı’nın (Daha sonra Onur Şenli’nin yönettiği ‘Gençlerle Başbaşa’ köşesi, Hacer Özmakas ve Yavuz Özmakas’ın hazırladığı edebiyat/ sanat sayfası ile yine Demokrat İzmir gazetesi’inde Nurdoğan Taçalan’ın başlatıp Attilâ İlhan’la kimlik kazandırılan ve Ali Rıza Ertan’la sürdürülen ‘Edebiyat ve Sanat’ sayfalarını dergi işleviyle anmak gerekir. Daha öncesinde Yeni Asır gazetesinde Özdemir Hazar’ın (1950’lilerde Kemeraltı’nda Doğan Kitabevi’nin sahibidir) yönettiği sanat sayfası ile  yine Anadolu gazetesinde  sanata ayrılan sayfayı ve 1955’lerde Halim Alanyalı Geçidi’ni merkez edinen Varan adlı fikir ve sanat gazetesini unutmamak gerekir. Çünkü  1970’lerin başlarına değin İzmir’de yayımlanan çoğu gazete sanatla ilişkili sayfalar düzenliyordu.

İzmir’de yayımlanmamasına karşın  birkaç sayı varlıklarını sürdüren Seferihisar’da Mehmet Sarsmaz’ın önayak olduğu Dördüncü Yeni ile Yenibinyıl Şiir dergileri yanında, ikibinli yıllarda çıkan  fanzinlerden Ertan Yılmaz ve Utku Özmakas’ın emekleriyle yola çıkan Şarapya  ile Ataman Avdan’ın Ay Edebiyat’ı dikkatleri üzerlerinde topladılar. Altay Öktem’in; “Yeraltında bir nehir akıyor; bizim hırpaladığımız kaldırımlardan duyulmuyor sesi, ama gürül gürül akıyor...” dediği fanzinlerden biri de  İzmir’de düzenli olarak iki ayda bir yayımlanan Deniz Suyu Kâsesi.  “Kültür, sanat, Aşk, Meşk Dergisi” olarak tanımlıyor kendini. Bu fanzin görsel tasarım anlamında da dikkat çekici..

Uzunca bir süredir kurumsal bir dergi olarak düzeyini koruyan, dört ayda bir yayımlanan Tömer’in Ana Dili dergisini  de İzmir’deki edebiyat hareketine dahil etmek zorundayız. Ancak ne yazık ki bir yıldır yeni sayı yayımlamadı. Yine de bunun bir “ara verme” olduğunu söylüyor Tömer yönetimi.

 İzmir’in edebiyat hareketlerinde dergileri ele alırken onları “yaratan” güzel yürekleri de anmaktı ereklerimden biri. Bildirimin sonunda dergilerin tohumlarının atıldığı birkaç mekanı da merhabalamak isterim. Konak Kordon’unun en ünlü meyhanesi, yakın tarihe kadar açık kalan ve gazeteci Özdemir Hazar’ın sahibi olduğu Doğan Kitapevi’nin birkaç dükkan ötesinde Zaharof’un Saatçı Dükkanı’nın hemen dibindeki “İnhisarcılar Meyhanesi”nin en ünlü konuklarını Sancar Maruflu bir yazısında anıyor: “Halikarnas Balıkçısı Cevat Şakir, Şair Nahit Ulvi Akgün, Hikayeci Kemal Bilbaşar, Yayıncı Besim Akımsar, Edebiyatçı-Bestekar Rüştü Şardağ, Yazar Naci Sadullah Danış, Macit Aray, İsmet Kültür, Asım Kültür, Cemil Devrim, Eczacıbaşı Kemal Bey, Ziya Hanhan, Müzikolog Ali Rıza Avni, Spor Dünyasından Sait Altınordu, Sami Özok ve Nurettin Çolak’dı. Başmüdavim Özdemir Hazar’ı asla unutmamamız lazım.” Aynı yazıda  sanatçıların, yazarların, gazetecilerin ve gençlerin çok uğradıkları bir mekan olan “Yeşil Papağan Lokantası”ndan da söz açıyor edebiyat dostu Maruflu. Bakın oranın “müdavim”leri olarak kimleri sayıyor: Nurettin Tekindor, Kaya Çelikkanat, Nedim Demirağ, Cemil Devrim, Okan Yüksel, Ahmet Alpan, Zafer Alatay, Tunç Saruhanlı, Akın Kıvanç, Celal Yılmaz, Tanju Ataşer, Erkin Usman, Ahmet Yazıcıoğlu, Hüseyin Aslan, Öcal Uluç, Atilla Bediz, Hüseyin Yurttaş, Bahattin Ertürk, Gündüz Badak, Miraç Turunç, Orhan Suda, Günay Akarsu, Suat Taşer, Kaya Tuncer, Yavuzer Çetinkaya, Özdemir Nutku, Aydın Erten, Erdal Yaklav, Aşkın Toktaş, Melih Ergen, Alim Şerif Onaran, Çınar Çığ.

“İzmir’de edebiyat” denildiği zaman dostluklardan, doğadan, kent masallarından ve en önemlisi maviden uzağa düşemiyoruz gördüğünüz gibi…

• Ahmet Yıldız/ Edebiyat Yıllığı 2006-1/ Kritik Kitaplar/ 1000 s.
• Altay Öktem, 101 Fanzin, İthaki Yayınları, 2002, 143 s.
• Hacer Özmakas, Yavuz Özmakas, İzmir’in İlkleri,  Tülov, Kültür Dizisi-2
• Sancar Maruflu, “Kemeraltı’nın Cazibesi”, Yerel Gündem yazıları, 2006
• Siyahi, İki aylık Kültür Dergisi Sayı-5 (eylül-ekim 2005)/ Yayın Hayaletleri: Fanzinler/ Eren Barış, Selda Tuncer  Fanzin Üzerine Bir Workshop Tadında/  Komşu Yayınları
• Şiir Defteri 2006, Şeref Bilsel, Cenk Gündoğdu, Toroslu Kitaplığı/, 328 s 
• Şükran Kurdakul, Şairler ve Yazarlar Sözlüğü, Cem Yayınevi,  4. basım, 1985 
• Tuncer Uçarol,  Edebiyat ve Eleştiri Sayı: 67, Mayıs-Haziran 2003, “Türkiye’de Edebiyat Dergilerinin Genel görünümü”
• Efdal Sevinçli, Dönemeç Dergisi eski sayılarındaki yazıları
  

 * Bu bir konuşma metni; "İzmirli Dergiler" konusunda özet bir çalışmadır.